ریشه یابی سرطان اقتصاد ایران، چرا تورم در ایران مهارنشدنی است؟ / قسمت چهارم

ریشه یابی سرطان اقتصاد ایران، چرا تورم در ایران مهارنشدنی است؟ / قسمت چهارم

ریشه یابی سرطان اقتصاد ایران، چرا تورم در ایران مهارنشدنی است؟. به گزارش ایران گیت، اقتصاددانان اعتقاد دارند حکم روایی ۵۰ ساله تورم بر اقتصاد ایران به اندازه‌ای عمیق و جدی است که طبقاتی از ذینفعان را ایجاد کرده که متقابلا از یکدیگر ارتزاق می‌کنند. در این مطلب سعی شده تا به عواقب رسوخ مویرگی رانت و رانت خواری در اقتصاد و نقش آن در محکم تر شدن جای پای تورم پرداخته شود.

همانطور که در سه قسمت قبلی این پرونده گفته شد دلایل زیادی وجود دارد که امکان تحقق شعار مهار تورم در سال ۱۴۰۲ را عملا نابود می‌کند. یکی از این دلایل وجود لایه‌های ذینفعان در اقتصاد است که از تشدید تورم نفع شخصی می‌برند و همین قشر به عنوان مانعی بزرگ بر سر راه هرگونه اقدامی خواهند ایستاد.

البته باید توجه داشت که سیاست‌های دولت سیزدهم در حوزه اقتصاد به قدری خام و غیراصولی بوده که حتی اگر چنین موانعی وجود خارجی هم نداشتند طبیعتا تورم باید شدت می گرفت و پیشروی می کرد. اما متخصصان معتقدند که در صورت اتخاذ سیاست های اصولی و صحیح نیز امکان مهار تورم حداقل در شرایط کنونی و با ساختار فعلی اقتصاد ایران وجود ندارد. اما تبعات این امر چیست و چه زیانی به بدنه اقتصاد وارد کرده است؟

قتل تولید به دست تورم و رانت

قیمت گذاری و یا تعیین رستوری نرخ، کلیدواژه ای بود که در ۶ مورد عمده از شیوه های تقسیم رانت به آن پرداخته شد. البته در برخی موارد مانند رانت مجوز و یا رانت زمین ظاهرا این ابزار مخرب دخیل نیست اما نباید از نقش محوری سیاست قیمتگذاری دستوری در نهادینه شدن تورم و فساد در اقتصاد ایران نیز غافل شد.

اما پیکان قیمت گذاری بیش از همه به سوی چه اقشاری گرفته شده است؟ هرچند بزرگترین بازنده اجرای سیاستهایی از این دست مردم عادی هستند اما اگر بخواهیم کمی با جزییات صحبت کنیم باید گفت تولیدکنندگان داخلی در حوره بخش خصوصی واقعی! بزرگترین زیان دیدگان از اتخاذ سیاست قیمتگذاری دستوری هستند.

دلیلش نیز کاملا واضح است چرا که بدون حمایت و مداخله دولت اقدام به وارد کردن مواد اولیه با قیمت جهانی و گاه گرانتر از نرخ بازارهای بین المللی می کنند، هزبنه سنگین تولید را متحمل می شوند اما در نهایت این دولت است که مجبورشان می کند محصولاتشان را به قیمت دلخواه دولت در بازار عرضه کنند.

باید توجه داشت که تورم مزمن در اقتصاد ایران باعث شده تا قیمت ها به طور طبیعی در بازارهای مختلف نوسانات زیادی داشته باشند. اما سیاست قیمتگذاری از سوی دولت ظاهرا جلوی این نوسانات را می گیرد اما نه تنها کالاهای وارداتی این تعادل را برهم می زنند بلکه باعث عقب ماندن تولیدکننده بخش خصوصی از تورمو همچنین رقابت با کالای وارداتی می شود.

با این اوصاف تولیدکنندگانی که در بخش خصوصی واقعا دغدغه کار غیررانتی دارند چگونه می توانند سودی را عاید خود کنند؟
درواقع سیستم معیوب جمهوری اسلامی این دست فعالان اقتصادی مولد را نیز یا دلسرد می کند یا اینکه مجبورشان کرده تا در صورت داشتن صلاحیت (از دید حلقه های قدرت) به جرگه رانتخواران بپیوندند.

رانتی که موجودیت نظام را تهدید می کند

اما نتیجه تقسیم این رانت ها در اقتصاد ایران چه بوده؟ علاوه بر وارد آمدن فشار بر بودجه و تشدید تورم نتایج دهشتناک زیادی وجود دارد که هریک می تواند اقتصاد یک کشور را فلج کند. برای مثال رانتی که در حوزه انرژی تقسیم شده باعث ناترازی فزآینده انرژی و سوخت در کشور شده است. این ناترازی تا حدی جدی است که در حال حاضر به شردت گرفتن بحران نامساعد بودن محیط کسب و کار هم منجر شده است.

از طرفی ماجرا جنبه های امنیتی هم پیدا کرده که از قضا همین روزها بحثش در رسانه ها بسیار داغ است. چرا که تجربه آبان ۹۸ از افزایش ناگهانی و اجتناب ناپذیر قیمت بنزین دولت ابراهیم رئیسی را در دوراهی بزرگی قرار داده است.

از طرفی منابع لازم جهت ادامه تقسیم این رانت در اختیار دولت نیست و از طرف دیگر دولت بیم آن را دارد که التهابات اجتماعی و سیاسی بار دیگر تشدید شده و این بار کار به جاهای باریکتری بکشد.

از همین رو است که گفته می شود سیاست تقسیم رانت انرژی باعث شده تا هر از گاهی که دولت ها مجبور به تعدیل قیمت می شوند موجودیت نظام جمهوری اسلامی با تهدیداتی جدی موجه شود. همانطور که گفته شد نمونه اخیر آن در آبان ۹۸ دیده شد و به روایتی با کشته شدن بیش از ۱۵۰۰ معترض موقتا پایان یافت.

صدور کیلویی مجوز بانک برای رانتخواران

رانتی که در زمینه تخصیص تسهیلات بانکی تقسیم شده باعث می شود جمعی از ذینفعان قدرتمندتر راسا اقدام به تاسیس بانک و یا موسسات مالی و اعتباری کنند. این اقدام عجیب که خود نشانه ای از گسترش بیماری در بخش های مختلف اقتصاد ایران است این امکان را ایجاد می کند که همین ذینفعان این بار بدون واسطه از رانت تسهیلات بهره مند شوند.

به عبارتی با تاسیس بانک این امکان را دارند که خودشان به خودشان وام بدهند و کسی هم موآخذه‌شان نکند! این در حالیست که چنین اقداماتی کاملا غیرقانونی است اما راه دور زدن قوانین هم به سهولت در دسترس این افراد قرار دارد.

در نهایت اکثر بانک ها به دلیل خلق پول بی پشتوانه و عدم بازپرداخت تسهیلات کلان، دچار برهم خوردن تعادل ترازنامه ای می شوند. هزینه این ورشکستگی ها نیز بر دوش بانک مرکزی و در نهایت مردم عادی است. چرا که دولت به دلایل امنیتی اجازه اعلام ورشکستگی هیچ یک از بانک ها را نمی دهد و به همین دلیل بانک نرکزی را مجبور به‌جبران ناترازی بانکها از طریق خلق پول می کند.

سیاستگذاران در مواجهه با تورم نیز بار دبگر اقدام به تثبیت نرخ ارز و تثبیت قیمت انرژی می کنند یا به عبارت دیگر دامنه رانتخورای را وسعت می بخشند. همزمان نرخ حقیقی سود تسهیلات هم بیش‌از پیش به سمت منفی شدن میل خواهد کرد و فشار سمت تقاضا برای دریافت تسهیلات به شکل فزآینده ای افزایش می یابد.

چاره چیست؟

تقریبا همه اقتصاددانان اعتقاد دارند چاره کار در تغییر‌ مقطعی مواضع‌ دولتها نیست. بلکه ساختار رانت‌پرورانه اقتصاد ایران است که باعث بروز چنین مشکلاتی شده است. تا زمانی هم که دولت ها دست از تقسیم رانت برندارند انتظار ایجاد تغییر محسوس خیالی باطل است.

اما اکثریت متخصصان اعتقاد دارند چاره کار در استقرار یک ساختار دموکراتیک در کشور است. چرا که تنها در این صورت است که مردم قطع تقسیم رانت های شش‌گانه را تاب خواهند آورد. طبیعتا زمانی که دولت سرمایه اجتماعی نداشته باشد نخواهد توانست دست به اجرای سیاست های اصلاحی در بطن اقتصاد کشور بزند.

از همین رو گفته می شود دموکراسی می تواند کلید حل مشکلات کشور اعم از مشکلات اقتصادی و خصوصا بحث مهار تورم در ایران باشد. به عبارتی می توان گفت که مهار تورم با شعار و دستور محقق نخواهد شد بلکه نیازمند تقویت عنصر اعتماد به حاکمیت در دل جامعه است.

رشته مقالات ریشه‌یابی سرطان اقتصاد ایران به صورت اختصاصی در ایران گیت به رشته تحریر درآمده است. سایر بخش‌ها از لینک‌های زیر در دسترس شماست:

• ریشه یابی سرطان اقتصاد ایران / چرا تورم ایران مهارنشدنی است؟ قسمت اول
• ریشه یابی سرطان اقتصاد، چرا تورم در ایران مهارنشدنی است؟ / قسمت دوم
• ریشه یابی سرطان اقتصاد ایران، چرا تورم در ایران مهارنشدنی است؟ / قسمت سوم
• ریشه یابی سرطان اقتصاد ایران، چرا تورم در ایران مهارنشدنی است؟ / قسمت چهارم (در حال مطالعه این بخش بودید)