ریشه یابی سرطان اقتصاد ایران / چرا تورم ایران مهارنشدنی است؟ قسمت اول

ریشه یابی سرطان اقتصاد ایران / چرا تورم ایران مهارنشدنی است؟

قسمت اول

چرا تورم ایران مهارنشدنی است؟ به گزارش ایران گیت، با آغاز سال ۱۴۰۲ و نامگذاری آن با محوریت مهار تورم توسط رهبر جمهوری اسلامی بار دیگر شاهد تکاپوی نیروهای موسوم به ولایی در رسانه ها هستیم که هر یک تزهای عجیب و غریبی برای تحقق این شعار ارائه میکنند. اما فارغ از اینکه این دست نامگذاری ها چقدر توانسته دردی از کشور دوا کند، واقعا باید دانست که برای مهار تورم در اقتصاد بیمار ایران چه باید کرد؟

بسیاری از اقتصاددانان اعتقاد دارند اقتصاد ایران بر بستری مملو از تحرکات ذینفعان بنا شده و تا زمانی که این بستر پاکسازی نشود نمی توان هیچ اقدام اصلاحی انجام داد. به باور متخصصان پیش نیاز پاکسازی این فضا نیز بستن مسیر تقسیم رانتهایی است که در طول ۵ دهه اخیر به بازیگران قدرتمند ارائه شده است.

برخی از این رانتها به صورت مستقیم و برخی دیگر به صورت غیرمستقیم تقسیم شده اند اما در نهایت آنچه ضروری می نماید توقف این رویه است. در غیر این صورت افقی روشن در جهت مهار تورم در اقتصاد ایران دیده نخواهد شد و هر تحرکی کم و بیش بی نتیجه خواهد ماند. ایران گیت تصمیم گرفت ۷ رانت اصلی در اقتصاد ایران را در پرونده ای دو قسمتی مورد بررسی قرار دهد. در بخش اول به دو رانت انرژی و ارزی پرداخته شده است که در ادامه میخوانید.

زمین بازی دست کیست؟

زمین بازی در اقتصاد پیچیده و ذینفعانه ایران به نحوی طراحی شده که پیمودن مسیر تولید ثروت بسیار دشوار و پر از مانع است. اما در عوض بازیگرانی موفق هستند که مسیرهای کسب رانت را شناخته و به آن دسترسی بی واسطه و نامحدود دارند.

شاید بتوان اینطور گفت که تنها بازار پررونق در اقتصاد بیمار ایران، بازار توزیع رانت است! چرا که طرف عرضه و همچنین طرف تقاضا همواره فعال و درگیر هستند. دولتها نیز به دلایل مختلف در نقش عرضه کننده پرقدرت هیچگاه تقاضای بازیگرانی را که از این رونق بهره می برند بی جواب نمی گذارد.

از جمله مهمترین این رانت ها می توان به تقسیم رانت انرژی، ارز، وام بانکی، زمین، مجوز، کالا و خدمات اشاره کرد. پس می توان گفت که زمین بازی همیشه از یک طرف دست نهاد دولت بوده و در سمت دیگر ذینفعانی که به واسطه روابط به تاخت و تاز مشغولند بودهاست.

سرمایه سوزی به کام ذینفعان

این بخش یکی از چالش برانگیزترین و همچنین سنگین ترین حوزه های تقسبم رانتی است که در نیم قرن اخیر گریبان اقتصاد ایران را رها نکرده است. برای درک بهتر هزینه های این بخش بهتر است به آمار مربوط به سال ۱۴۰۰ بازگردیم. با در نظر گرفتن قیمت های سال ۱۴۰۰ دولت سالانه بیش از ۳ میلیون میلیارد تومان رانت انرژی توزیع می کند که رقمی سرسام آور و غیرقابل باور است.

جالب اینجاست که بخشی از این رانت با هدررفت انرژی توسط دستگاه ها و ماشین آلات فرسوده نابود می شود. البته این نابودی سرمایه باید در کنار ویرانی محیط زیست و منابع آبی در نظر گرفته شود که در صورت محاسبه آن با اعداد و ارقامی دور از تصور مواجه خواهیم شد.

بخش دیگر این رانت نیز در قالب سودهای چندین هزار میلیارد تومانی واحدهای اصطلاحا صنعتی اعم از فولادی ها، پتروشیمی ها، پالایشی ها، نیروگاه ها و… تبدیل تقسیم می شود. این بخش نه تنها آورده ای برای اقتصاد ایران ندارد بلکه با محاسبه دقیق می توان دریافت که ضرر این صنایع به دلیل توزیع رانت به مراتب بیشتر از همان سودهای چند هزار میلیاردی است.

فنری که جیب واردات را پر می کند

یکی از دردهای اقتصاد ایران عدم تفکیک بودجه ارزی از ریالی است. به بیان ساده تر می توان گفت که نهاد دولت در ایران به استفاده از درآمدهای ارز (شما بخوانید نفتی) در بودجه اعتیاد پیدا کرده است. طبیعتا برای استفاده نیز ناگزیر است تا ارز نفتی را وارد بازار کند. این نحوه عملکرد دولت دو نتیجه بسیار خطرناک و مخرب دارد که در ادامه به آن پرداخته شده است.

نخستین اثر مخرب این سیاست این است که در کوتاه مدت قیمت ارز سرکوب می شود. این امر به مثابه یارانه دادن به مصرف کنندگان کالاهای وارداتی است و ذینفعان برای این بخش چنگ و دندان تیز کرده اند. از طرفی هم این رانت باعث جاماندن تولید داخل از رقابت با کالای وارداتی خواهد شد چرا که دولت پیشتر به برخی افراد خاص اجازه وارد کردن همان کالا را با دلار ارزانتر از بازار را داده است!

نتیجه دیگر این رویکرد نیز فشرده شدن فنر قیمت دلار با تثبیت نرخ ارز است. وقتی قیمت با جهش مواجه می شود نیز ضربه ای مضاعف به بدنه تولید داخلی وارد می کند. اینجاست که سیاستگذار با علم نجات بخشی مردم وارد شده و اهرم ارز ترجیحی را به کار می گیرد.

برای مثال در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱ نرخ ارز در بازار از مرز ۶۰ هزار تومان نیز عبور کرد اما دولت کماکان به ارائه رانت ارزی خود با قیمت ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان ادامه داد. این اتفاق به معنای این است که چیزی حدود ۳۲ هزار تومان به جیب واردکننده ای می رود که هیچ زحمت خاصی نمی کشد جز اینکه با تکیه بر روابط انحصار واردات را در اختیار دارد.

رشته مقالات ریشه‌یابی سرطان اقتصاد ایران به صورت اختصاصی در ایران گیت به رشته تحریر درآمده است. سایر بخش‌ها از لینک‌های زیر در دسترس شماست:

• ریشه یابی سرطان اقتصاد ایران / چرا تورم ایران مهارنشدنی است؟ قسمت اول (در حال مطالعه این بخش بودید)
• ریشه یابی سرطان اقتصاد، چرا تورم در ایران مهارنشدنی است؟ / قسمت دوم
• ریشه یابی سرطان اقتصاد ایران، چرا تورم در ایران مهارنشدنی است؟ / قسمت سوم
• ریشه یابی سرطان اقتصاد ایران، چرا تورم در ایران مهارنشدنی است؟ / قسمت چهارم