همه چیز درباره اقتصاد اسرائیل

همه چیز درباره اقتصاد اسرائیل

همه چیز درباره اقتصاد اسرائیل. به گزارش ایران گیت، با وجود بحران های ریز و درشت سیاسی و اقتصادی، درآمد سرانه اسرائیل بیش از دو برابر درآمد سرانه در کشورهای عربی خاورمیانه است. رشد اقتصاد این کشور نیز در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۶.۵ درصد به ثبت رسیده که یکی از بالاترین نرخ های رشد جهان محسوب می شود. به عبارتی می توان گفت ساکنان اراضی اشغالی از بالاترین سطح رفاه شهروندی در خاورمیانه بهره می برند.

بسیاری اعتقاد دارند پس از حمله حماس به خاک اراضی اشغالی در روز هفتم اکتبر ۲۰۲۳ اقتصاد اسرائیل دیگر رنگ رونق را به خود نخواهد دید. اما آیا چنین ادعایی صحت دارد؟ اسرائیل یکی از مستحکم ترین و توسعه یافته ترین اقتصادهای غرب آسیا و خصوصا خاورمیانه را داشته و ورودش به یک بحران جدی دور از تصور هر اقتصاددانی است.

هرچند عده ای همچنان معتقدند نااطمینانی و احساس ناامنی که در اسرائیل ایجاد شده گریبان گیر اقتصاد این کشور خواهد شد و اوضاع را برای دولتمردان اسرائیلی نیز دشوارتر خواهد کرد. اما پیش از هرگونه قضاوتی درباره آینده اقتصاد اسرائیل، باید مختصات آن را دانسته و ابعاد اقتصاد این کشور را شناخت. در این گزارش وضعیت اقتصادی اسرائیل و همچنین اوضاع معیشتی شهروندان این کشور مورد بررسی قرار گرفته است.

اسرائیل؛ توسعه‌یافته‌ترین اقتصاد خاورمیانه

اقتصاد اسرائیل که یکی از توسعه یافته ترین و پررونق ترین اقتصادهای جهان محسوب می شود مبتنی بر اصول اقتصاد آزاد بوده و نرخ مداخله دولت در آن به مراتب پایینتر از سایر کشورهای خاورمیانه است. البته رگه هایی از سیاست های کینزی را نیز در اقتصاد اسرائیل می توان مشاهده کرد که ریشه در وضعیت خاصی دارد که این کشور در منطقه پیش روی خود می بیند. از همین رو است که دولت اسرائیل در مقاطعی در قالب «دولت رفاه» عمل کرده و مداخلاتی اعم از اخذ مالیات و صرف آن در جهت منافع عامه را در دستور کار قرار می دهد.

البته نباید فراموش کرد توسعه یافتگی این کشور ۹ میلیون و پانصد هزار نفری و یکپارچه یهودی نشین خاورمیانه ای تا حد بسیار زیادی در خدمت تحکیم بنیان های امنیتی این کشور بوده است. نباید فراموش کرد که اسرائیل تنها قدرت هسته ای خاورمیانه بوده و صاحب یکی از مجهزترین و بزرگترین ارتش های جهان است.

اقتصاد این کشور با توجه به مزیت های رقابتی بالایی که دارد توانسته بهشتی برای کسب و کارهای استارت‌آپی در جهان محسوب شود. البته تا به این لحظه امریکا مهمترین پایگاه استارت‌آپ‌های جهان شناخته می شود اما اسرائیل نیز یکی از مهمترین کشورهایی بوده که میزبان بسیار خوبی برای این دست کسب و کارهاست. بی دلیل نیست که غول هایی مانند گوگل، آی‌بی‌ام، اپل، مایکروسافت، اینتل و… یکی از نخستین واحدهای R&D خود در جهان را در اسرائیل تاسیس کرده اند.

با تکیه بر همین نکات بود که بنیامین نتانیاهو اخیرا در مجمع عمومی سازمان ملل نیز از اسرائیل به عنوان یکی از مراجع علمی در حوزه هوش مصنوعی در جهان یاد کرد. چرا که بزرگترین استارت‌آپ های فعال در این حوزه در اسرائیل واقع شده و مشغول فعالیت های گسترده ای در زمینه صنایع الکترونیک، نظامی، پزشکی، کشاورزی و… هستند.

تولید ناخالص ملی GDP

‌تولید ناخالص داخلی یا همانطور که در ادبیات اقتصادی با عنوانGDP شناخته می‌شود یکی از مهمترین شاخصه های سنجش وضعیت اقتصادی کشورهاست. اسرائیل هم به عنوان یکی از توسعه یافته ترین اقتصادهای جهان از این قاعده مستثنی نیست. بانک جهانی تولید ناخالص ملی اسرائیل را برای سال ۲۰۲۳ حدود ۵۶۰ میلیارد دلار تخمین می زنند. اما در سال ۲۰۲۲ تولید ناخالص داخلی بالغ بر ۵۳۰ میلیارد دلاری برای اقتصاد اسرائیل به ثبت رسید.

سرانه تولید ناخالص داخلی یا همان GDP per capita در اسرائیل نیز در سال ۲۰۲۲ بیش از ۵۷ هزار دلار به ازای هر شهروند اسرائیلی به ثبت رسیده است. رشد اقتصادی این کشور نیز در سال ۲۰۲۱ بیش از ۸.۵ درصد بوده و در سال ۲۰۲۲ به دلایلی از جمله تشدید تورم جهانی و همچنین جنگ اوکراین عقب نشینی ۲ درصدی را تجربه کرد و رقم ۶.۵ درصدی را به ثبت رساند. البته نباید فراموش کرد که بحران های ریز و درشت سیاسی نیز یکی از مهمترین دلایل افت روند خارق العاده رشد اقتصادی این کشور در سال ۲۰۲۲ بود.

اما کارشناسان تخمین می زنند که رشد اقتصادی اسرائیل در سال جاری میلادی از مرز ۷.۴ درصد عبور کند. که به معنای شدت گرفتن رشد اقتصاد این کشور در مقایسه با سال ۲۰۲۲ است. البته با توجه به حمله شبه نظامیان حماس به اراضی اشغالی در جنوب فلسطین (در مرز با غزه) انتظار می رود این روند اندکی کاهنده باشد اما آنچه تاکنون رقم خورده حاکی از افزایش قابل توجه نرخ رشد اقتصادی اسرائیل است.

نرخ رشد در بخش های مختلف اقتصاد اسرائیل اعم از صنعت، خدمات و کشاورزی در سال ۲۰۲۲ به ترتیب ۲۶.۵ درصد، ۶۹درصد و ۳ درصد به ثبت رسیده است. همین امار نشانگر فعالیت چشمگیر شرکت های دانش بنیان و استارت‌آپهای چندملیتی موفق در این کشور است. همانطور که گفته شد بیش از دو سوم اقتصاد اسرائیل سهم بخش خدمات بوده و همین امر باعث شده تا این کشور به عنوان یکی از مراجع اصلی این حوزه در منطقه و حتی جهان شناخته شود.

تورم و بیکاری

پاندمی کرونا در سالهای ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱ باعث شد تا بزرگترین و توسعه یافته ترین اقتصادهای جهان نیز وارد فاز بحرانی شدیدی شوند. از همین رو است که شاهد موج تورمی گسترده ای در بطن اقتصادهای بزرگ جهان در سال های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ بودیم. اسرائیل نیز در زمره این کشورها بود اما توانست به سرعت و با اتخاذ سیاست های پولی درست خود را از مهلکه تورمی اقتصاد جهان رها سازد.

نرخ تورم در اسرائیل در شش ماهه نخست سال ۲۰۲۳ میلادی حدود ۴ درصد به ثبت رسیده که در مقایسه با میانگین تورم در مدت ۲۰ ساله (از ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰) گذشته حدود ۲.۲ درصد رشد داشته است. البته این اعداد و ارقام را باید با در نظر داشتن نرخ تورم دو رقمی ایالات متحده در ۲۰۲۲ و همچنین تورم های بالای قدرت های اقتصادی جهان مورد بررسی قرار داد که در حدود ۳۰ سال اخیر بی سابقه بوده است.

نرخ بیکاری نیز در سال ۲۰۲۲ نیز حدود ۳.۶ درصد به ثبت رسیده است. وزارت کار اسرائیل نیز اخیرا از وجود حدود ۱۳۸ هزار بیکار در این کشور ۹.۵ میلیون نفری خبر داده است. البته نرخ بیکاری در بین جوانان حدود دو برابر بوده به نحوی که در پایان سال ۲۰۲۲ حدود ۶ درصد از جمعیت نیروی کار جوان اسرائیل فاقد هرگونه شغل بوده اند.

البته نباید از نظر دور داشت که اسرائیل یکی از پایین ترین نرخ های بیکاری را در سراسر جهان داشته و در بین کشورهای غرب آسیا و شرق اروپا نیز یکی از بارورترین بازارهای کار را دارد. این در حالیست که پاندمی کرونا باعث تشدید بیکاری خصوصا در بین جوانان اسرائیلی شد و شاهد ثبت اعداد و ارقامی بالاتر از رکوردهای دهه های قبل در بازار کار حدود ۵.۴ میلیون نفری اسرائیل (۶۰ درصد جمعیت کشور شاغل هستند) هستیم.

درآمد سرانه و معیشت

همانطور که در ابتدای گزارش نیز گفته شد اسرائیل عنوان توسعه یافته ترین اقتصاد خاورمیانه را با خود یدک می‌کشد. طبق آمار ثبت شده در سال ۲۰۲۲ درآمد سرانه شهروندان در اراضی اشغالی حدود ۳۸ هزار دلار بوده است. همین امر باعث شده تا اسرائیلی ها یکی از بالاترین سطوح رفاه را در مقایسه با شهروندان سایر کشورهای منطقه را تجربه کنند.

طبق گزارشی که سازمان جهانی کار ILO در سال ۲۰۲۰ میلادی منتشر کرده حدود ۹ درصد ساکنان اراضی اشغالی فقیر محسوب می شوند. از این میان حدود ۲.۵ درصد نیز با فقر مطلق مواجهند که گفته می‌شود عمدتا از بین شهروندان عرب زبان اسرائیلی هستند. این در حالیست که میانگین خط فقر در خاورمیانه بیش از ۲۷ درصد بوده که در مقایسه با آنچه در اسرائیل در جریان است قابل مقایسه نیست.

میانگین درآمد اسرائیل نیز در مقایسه با ۱۶ کشور عربی تقریبا فاصله ای ۱۰۰ درصدی دارد. میانگین درامد ماهانه در ۱۶ کشور عربی منطقه حدود ۱۲۰۰ دلار در سال ۲۰۲۲ به ثبت رسیده است. این در حالیست که همین سنجه در مدت مشابه برای شهروندان اسرائیلی بیش از ۲۵۰۰ دلار در ماه است. سرانه تولید ناخالص داخلی کشورهای عرب خاورمیانه هم در سال ۲۰۲۲ چیزی حدود نصف اسرائیل است.

نفت؛ نقطه ضعف یا قوت اسرائیل؟

همه این اعداد و ارقام حاکی از وجود شکافی عمیق بین اقتصاد اسرائیل با سایر کشورهای منطقه است. باید توجه داشت که بجز کشورهایی مانند لبنان، سوریه و یمن سایر کشورهای عربی خاورمیانه از وضعیت اقتصادی مطلوبی بهره می برند. شاخصه های اقتصادی نیز نشانگر وجود رونقی پایدار در این کشورهاست که عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی و حتی مصر از جمله آنها هستند. اما نکته اینجاست که اقتصاد اسرائیل به دلایل مختلفی از جمله زایا و پویا بودنش در زمره اقتصادهای توسعه یافته جهان دسته بندی می شود.

اما کشورهای عربی که ذکرشان رفت بلااستثنا اتکای تمام و کمال به پول نفت داشته و از همین رو به عنوان اقتصادهای توسعه یافته شناخته نمی شوند. به همین دلیل است که بسیاری از اقتصاددانان اعتقاد دارند عدم بهره مندی اسرائیل از منابع نفتی در اراضی اشغالی فلسطین فرصتی خارق العاده را برای این کشور ایجاد کرده تا در جهت زایایی و پویایی اقتصاد این کشور حرکت کند.

نباید فراموش کرد که اقتصاد اسرائیل تنها اقتصاد منطقه است که همه فاکتورهای یک «اقتصاد آزاد» را داراست. ضمن اینکه کارشناسان از اسرائیل به عنوان تنها دموکراسی خاورمیانه هم یاد می کنند. همه این عوامل دست به دست یکدیگر داده تا اسرائیل در حوزه اقتصادی و بین کشورهای منطقه غرب آسیا و شمال افریقا به عنوان توسعه یافته ترین اقتصاد شناخته شود.