درباره قرارگاه مهم و استراتژیک خاتم چه می‌دانیم

درباره قرارگاه مهم و استراتژیک خاتم چه می‌دانیم

درباره قرارگاه مهم و استراتژیک خاتم چه می‌دانیم

در میان فرماندهان ارشد نظامی ایران در پی حمله اسرائیل، غلامعلی رشید یکی از حساس‎ترین مناصب نظامی را در ساختار جمهوری اسلامی داشت.

او با اینکه فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا و یکی از معدود سرلشکرهای جمهوری اسلامی ایران بود، اما شهرتی کمتر از سایر همکارانش داشت که در حمله جمعه صبح اسرائیل کشته شدند.

سرلشکر غلامعلی رشید که پس از ترور، درجه افتخاری سپهبد را دریافت کرد، از مورد اعتمادترین فرماندهان نظامی ایران نزد آیت‌الله علی خامنه‎‌ای بود.
در این اندازه که فرماندهی قرارگاه مرکزی خاتم ‎الانبیا را که تا سال ۱۳۹۵ در اختیار خود آقای خامنه‌ای بود، به او سپرده شد.

آقای رشید در حالی به فرماندهی این قرارگاه رسید که سال‌ها جانشین فرمانده آن یعنی آیت‌الله خامنه‌ای بود. او که از فرماندهان اصلی سپاه در دوران جنگ ایران و عراق بود، پس از جنگ ۱۷ سال جانشین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح (حسن فیروزآبادی) بود.

قرارگاه مرکزی خاتم الانبیا – که با قرارگاه بازسازی خاتم‌الانبیا و قرارگاه پدافندی خاتم‌الانبیا تفاوت دارد- در راس جنگ و مهمترین عملیات‌های نظامی فعالیت داشت و مستقیماً زیر نظر اکبر هاشمی رفسنجانی، فرمانده عالی جنگ در آن زمان و جانشین آیت‌الله خمینی در فرماندهی کل قوا در سال آخر جنگ اداره می‌شد.

محسن رضایی، فرمانده کل سپاه در دوران جنگ درباره سال تشکیل این قرارگاه در خاطرات خود می‌نویسد: «زمستان ۱۳۶۲ حضرت امام (خمینی)، آقای هاشمی رفسنجانی را به عنوان فرمانده جنگ تعیین کردند.

هاشمی در این تاریخ در قرارگاه کربلا حاضر شده و از این سال است که قرارگاه کربلا به قرارگاه خاتم‌الانبیا تبدیل شد.»

قرارگاه مشترک کربلا حدود یک سال پیش از آن برای هماهنگی میان ارتش و سپاه برای عملیات‌های نظامی راه‌اندازی شده بود.

حسین علایی، فرمانده سابق قرارگاه نوح و نخستین فرمانده نیروی دریایی سپاه می‌گوید: «در اواخر آذر ۱۳۶۲ قرارگاه خاتم‌الانبیا به عنوان ستاد مافوق ارتش و سپاه و جهت هماهنگی بین نیروهای مسلح در تهران تشکیل شد.»

تصمیم تشکیل قرارگاهی که بتواند عملیات‌های جنگ را طراحی و اجرا کند و نیروهای رزمی آن اعم از سپاهی، ارتشی و بسیجی را برای حضور در عملیات هماهنگ کند از آنجا گرفته شد که اختلافات میان ارتش و سپاه در جریان جنگ بالا گرفت.

نخستین عملیاتی که زیر نظر قرارگاه خاتم‌الانبیا انجام شد، عملیات خیبر بود که در اسفند سال ۱۳۶۲ آغاز شد و این قرارگاه مسئولیت هماهنگی میان قرارگاه عملیاتی نجف (که کل نیروهای عملیاتی سپاه تحت امر آن بودند) و قرارگاه عملیاتی کربلا (که کل نیروهای ارتش زیر نظر آن فعالیت داشتند) و فرماندهی عالی دو قرارگاه را بر عهده گرفت.

با این حال تفکیک کامل بین نیروهای رزمی ارتش و سپاه در یک عملیات فقط در عملیات خیبر انجام گرفت و نقش قرارگاه خاتم در عملیات‌های بعدی تغییر یافت.

تقریباً تمام عملیات‌های مهم ایران در طول جنگ با عراق، به ویژه در سه سال آخر زیر نظر قرارگاه خاتم طراحی شد که با فرماندهی بر قرارگاه‌های اصلی سپاه مانند کربلا، نجف، نوح و قدس و قرارگاه‌های فرعی مانند حدید، نصر، فتح و بدر و همچنین در برخی موارد با همکاری لشکرهای پیاده و زرهی ارتش اجرا می‌شد.

این قرارگاه فرماندهی تمام واحدهای رزمی و پشتیبانی رزم نیروهای مسلح اعم از سپاه، ارتش، ژاندارمری، کمیته‌های انقلاب و جهاد سازندگی را بر عهده گرفت که قرارگاه‌های تابعه (مانند قرارگاه‌های نجف، نوح و کربلا) نقش سپاه‌های عملیاتی آن را بر عهده داشتند.

با این حال این قرارگاه که قرار بود رافع اختلافات میان ارتش و سپاه باشد، کاملاً در این زمینه موفق نشد و اختلاف بین این دو نهاد نظامی تا جایی بالا گرفت که نهایتاً به تشکیل ستاد فرماندهی کل قوا در سال ۱۳۶۷ منجر شد.

این ستاد در سال ۱۳۷۰ به ستاد کل نیروهای مسلح تغییر نام یافت.

چند ماه پس از درگذشت آیت‌الله خمینی و انتقال فرماندهی کل قوا به آیت‌الله خامنه‌ای در سال ۱۳۶۸، آقای هاشمی رفسنجانی از جانشینی فرماندهی کل نیروهای مسلح استعفا کرد و با پذیرفته شدن استعفای او از سوی رهبر ایران، عملاً فرماندهی قرارگاه خاتم در اختیار شخص آیت‌الله خامنه‌ای قرار گرفت که تا انتصاب آقای رشید در سال ۱۳۹۵ ادامه داشت.
بخش عمده‌ای از فعالیت‌های زمان جنگ قرارگاه خاتم، پس از جنگ به ستاد کل نیروهای مسلح منتقل شده بود و بسیاری از معاونان آن از جمله محمد باقری (رئیس پیشین ستاد کل) که معاون اطلاعات عملیات قرارگاه بود، همین سمت را در ستاد کل بر عهده گرفتند.

از آنجا که تصمیم تشکیل چنین قرارگاهی به منظور فرماندهی عملیات‌ها در جنگ گرفته شد، احیای این قرارگاه در راستای سپردن بخش نظامی و عملیاتی ستاد کل نیروهای مسلح به این قرارگاه صورت گرفت.

پس از حمله اسرائیل به نظر می‌رسد ایران در آستانه یک جنگ با دشمن قدیمی خود قرار گرفته و حالا بیش از هر زمانی نام این قرارگاه شنیده خواهد شد.

با این حال هنوز مشخص نیست که نیروهای رزمی سپاه و ارتش (در صورت نیاز به عملیات نظامی) تا چه اندازه زیر نظر این قرارگاه فعالیت خواهند کرد و آیا این قرارگاه اصولاً می‌تواند مانند دوران جنگ چتری بالای سر چند صد هزار نیروی نظامی ایران باشد یا نه؟