حجاب از پهلوی تا امروز

حجاب از پهلوی تا امروز

حجاب از پهلوی تا امروز

دو رویداد به فاصله ۴۸ سال در برابر هم قد علم کرده‌اند. قانون تغییر لباس در دی‌ماه ۱۳۱۴ و قانون شدن حجاب اجباری اسلامی در مرداد ۱۳۶۲. در هر دو مورد زنان موضوع تغییراتی فرمایشی از بالا با خاستگاه سیاسی بوده‌اند. هر چند پیامدهای آن اقدام تا حکمرانی ۴۵ ساله حجاب اجباری را نمی‌توان با هم برابر دانست.

آنچه امروز حکومت دینی در ایران را نگران کرده تا با ابزاری به نام قانون «عفاف و حجاب» به میدان بیاید، پازل درهم ریخته‌ای است که نشان می‌دهد، حجاب اجباری اسلامی دیگر آن‌گونه که مرتضی مطهری از نظریه‌پردازان جمهوری اسلامی در کتاب خود مطرح کرده بود، لااقل «مسئله» بخشی از جامعه ایران نیست.
حکومتی که از دهه ۷۰ خورشیدی به این سو همه راه‌ها را در کنار قوه قهریه با شکل‌ها و نام‌های مختلف آزموده بود در شهریور ۱۴۰۱ با جان باختن مهسا امینی در بازداشت «گشت‌ ارشاد»، سرنوشت حجاب اجباری را در یک تقاطع تاریخی قرار داد.

قانونی که «قابل اجرا نیست»

احمد بخارایی جامعه‌شناس در تهران با اشاره به قانون شدن لایحه «حمایت از خانواده از طریق ترویج فرهنگ عفاف و حجاب»، معتقد است که این قانون در تاریخی که اعلام شده، یعنی ۲۳ آذر ابلاغ نخواهد شد.
او می‌گوید این قانون از جوانب مختلف نقد شده و حتی اصولگرایانی که نمی‌گویند این قانون نادرست است، متفق‌اند که قابل اجرا نیست و از عواقب آن نگرانند.

طبق ماده یک قانون مدنی، مصوبات مجلس شورای اسلامی و نتیجه همه‌پرسی پس از طی مراحل قانونی به رئیس‌جمهور ابلاغ می‌شود. رئیس‌جمهور باید ظرف مدت پنج روز آن را امضا و به مجریان ابلاغ نماید و دستور انتشار آن را صادر کند. تبصره همین ماده می‌گوید «در صورت استنکاف رئیس‌جمهور از امضا یا ابلاغ در مدت مذکور در این ماده، به دستور رئیس مجلس شورای اسلامی روزنامه رسمی موظف است ظرف مدت ۷۲ ساعت مصوبه را چاپ و منتشر نماید».

احمد بخارایی اظهارات زهرا بهروزی‌آذر معاون امور زنان رئیس‌جمهور ایران درباره «اثرگذاری معکوس» و «ابهام‌های اجرایی» این قانون را نشانه‌ای از اشکال‌های ماهیتی و معنایی آن می‌داند.
نویسنده کتاب «دموكراسی و دشمنانش در ايران» از کارکرد پنهان مطرح شدن قانون عفاف و حجاب برای مسعود پزشکیان و دولتش می‌گوید.

او می‌افزاید «آقای پزشکیان نیازمند اعتبار‌سازی برای خود است و این موضوع می‌تواند به نفع او و به عنوان سوابق مثبت دولتش در نظر مردم ثبت شود».
آقای بخارایی می‌گوید «مسعود پزشکیان کسی است که همه نیروهای معارض در جامعهٔ به بن‌بست رسیدهٔ ایران به او امید بسته‌اند و ممکن است این اعتبار را به او بدهند تا بتواند پشت آن شعار صوری و ظاهری وفاق ملی ادامه مسیر بدهد».
اما صدیقه وسمقی، اسلام‌شناس و منتقد سیاست‌ حجاب اجباری در ایران، این تحلیل را دور از ذهن می‌داند و می‌گوید، دلیل تصویب این قانون و تا این حد مطرح کردنش اعتبار بخشیدن به مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران نیست.

این کنشگر حقوق زنان می‌پرسد، یعنی اصولگرایان بیش از گذشته خود را در برابر مردم قرار می‌دهند و بی‌اعتبار می‌کنند تا پزشکیان اعتبار بگیرد و نظام حفظ شود؟
با وجود این، آقای بخارایی بر روی معنای ابلاغ نشدن احتمالی این قانون پافشاری کرده و آن را «نتیجه آگاهی نسبی اصولگرایان» از عوارض ابلاغ چنین قانونی ارزیابی می‌کند.
صدیقه وسمقی معتثد است نگرانی اصلی، ابلاغ شدن یا نشدن قانون عفاف و حجاب نیست بلکه به گفته این اسلام‌شناس، وجود چنین قانونی موجب نگرانی است.

نویسنده کتاب «زن، فقه، اسلام» وجود قانونی را که بتواند حربه‌ای در دست گروهی تندرو علیه آرامش اجتماعی باشد را نگران‌کننده می‌داند.
خانم وسمقی نه به راه‌حل‌های «کدخدامنشانه» قائل است و نه اصلاح یا تعلیق قانون عفاف و حجاب، بلکه می‌گوید، تنها چیزی که می‌تواند نگرانی جامعه و به ویژه زنان را برطرف کند، لغو قانون حجاب است.
احمد بخارایی نیز می‌گوید وقتی مقوله‌ای فردی مانند حجاب زیر نظارت رسمی قرار می‌گیرد، این مسئله واکنش طیف‌های مذهبی را هم به همراه دارد. آن‌ها هم که حجاب را انتخاب کرده‌اند واکنش نشان می‌دهند، «چون آن‌ها هم می‌بینند از حجاب و اعتقاداتشان استفاده ابزاری می‌شود».

نویسنده کتاب «جامعه‌شناسی زندگی‌های خاموش» به مسئله عملگرایی زنان در جریان اعتراض‌های ۱۴۰۱ اشاره کرده و می‌گوید، آن‌ها از جمله خانم وسمقی روسری‌هایشان را در شرایطی برداشتند که تحت فشار و آسیب دیدن بودند، برای آن هزینه دادند، هنوز هم هزینه می‌دهند و آماده هزینه دادن هستند. او معتقد است این مواجهه باعث اتحاد و انسجام بیشتر میان زنان خواهد شد. به اعتقاد صدیقه وسمقی، زنان باحجاب هم زمانی آن حجاب برایشان ارزش دارد که انتخاب خودشان باشد.

به گفته خانم وسمقی، وقتی زنی روسری بر سر دارد و گمان می‌کند، مردم او را تابع الگوی جمهوری اسلامی می‌دانند این برای آن زن هم ناراحت‌کننده است.احمد بخارایی از چند‌ چهرگی، تظاهر و تعارض بین نظر و رفتار به عنوان امری نهادینه شده در جامعه ایران یاد کرده و حجاب را «وجه‌المصالحه» حکومت اسلامی می‌داند که با استفاده ابزاری به تناسب فتیله آن در راستای اهداف صاحبان قدرت و ثروت بالا و پایین کشیده می‌شود.