بشار رفت

بشار رفت

بشار رفت

تنها در ۱۱ روز، یک حمله گسترده از سوی شورشیان سوری که توسط گروه جهادی “هیئت تحریر شام” رهبری می‌شد، به پنجاه سال سلطه خانواده اسد پایان داد. حالا چه اتفاقی خواهد؟

پنجاه سال سلطه بی‌چون و چرای خانواده اسد بر سوریه، که تقریبا چهارده سال آن در گرداب جنگ داخلی گذشت. تمام اینها تنها در ۱۱ روز از بین رفت، پس از اینکه در ۲۷ نوامبر گذشته، شورشیان سوری یک حمله گسترده علیه حکومت بشار اسد آغاز کردند، که پس از مرگ پدرش حافظ اسد در سال ۲۰۰۰ به قدرت رسید. در شامگاه ۸ ژانویه شورشیان اعلام کردند که کنترل دمشق، پایتخت کشور، را به دست گرفته‌اند و آن را “آزاد” اعلام کرده‌اند، در حالی که خبرهایی در مورد فرار رئیس‌جمهور اسد با یک هواپیمای ویژه به مقصدی نامعلوم به گوش می رسید.

گروه اصلی حمله، که از شمال آغاز شده، حرکت جهادی “هیئت تحریر شام” (HTS) است که توسط ابو محمد الجولانی رهبری می‌شود. رهبر شورشیان در روزهای اخیر شروع به استفاده از نام اصلی‌اش، احمد الشراع، به جای نام مستعار خود در میدان جنگ کرده است. این حرکت بخشی از یک عملیات گسترده‌تر برای ساخت تصویر مثبت از خود می‌باشد، که هدف آن معرفی “هیئت تحریر شام” و رهبر آن به عنوان طرف‌های مذاکره‌پذیر و دور از جنبه‌های افراطی‌تر جهادگرایی سنی است. سقوط اسد، که تا چند هفته پیش غیرقابل تصور بود، چشم‌اندازهای جدیدی برای کشور و منطقه به همراه دارد و قطعاً یک نقطه عطف به حساب می‌آید.

پایان اسد؟

ائتلاف گروه‌های اسلام‌گرا و طرفداران ترکیه شب گذشته اعلام کردند که “دمشق از دست دیکتاتور بشار اسد آزاد شد. مرکز نظارت بر حقوق بشر سوریه، یک سازمان غیردولتی مستقر در لندن که از شبکه‌ای از فعالان میدانی استفاده می‌کند، تأیید کرد که بشار اسد فرودگاه پایتخت را ترک کرده است، در حالی که نیروهای امنیتی بلافاصله پس از بلند شدن هواپیمای ریاست‌جمهوری عقب‌نشینی کرده‌اند. مقصد رئیس‌جمهور (حال حاضر سابق) تا قبل از اعلام حضور اسد و‌خانواده اش در روسیه توسط مسکو، نامشخص بود.

شورشیان این لحظه را به عنوان یک رهایی که سال‌ها برای آوارگان و زندانیان انتظار کشیده شده بود، توصیف کردند. مردان مسلح ناشناس ساختمان تلویزیون و رادیو سوریه را تصرف کرده و پرسنل را مجبور به ترک محل کردند.

هزاران نفر در مرکز شهر تجمع کرده‌اند. در میدان امویین، نزدیک به وزارت دفاع و ستاد ارتش، مجسمه‌های خانواده اسد – از جمله پدر حافظ و برادرش باسل (که در حادثه‌ای مرموز در سال ۱۹۹۴ کشته شد) در مکان‌های مختلف تخریب شدند.

شورشیان همچنین اعلام کردند که زندان نظامی صیدنایا، که حدود ۳۰ کیلومتر شمال دمشق واقع شده و به‌خاطر رفتار غیرانسانی با زندانیان توسط دستگاه‌های امنیتی رژیم شهرت یافته است، را تصرف کرده‌اند.

آیا سوریه از دست رفته است؟

کمی پیش از اعلامیه درباره دمشق، “هیئت تحریر شام” همچنین کنترل کامل شهر حمص، سومین شهر بزرگ کشور، را که گروه اسلام‌گرا پس از تصرف حماه به آنجا حرکت کرده بود، به عهده گرفت.

شبکه پان‌عربی الجزیره خبر از جشن‌ها در شهر داد، با تجمع جمعیت در “میدان ساعت” که که از سقوط بشار اسد به وجد آمده بودند. در روزهای اخیر، با فعال شدن گروه‌های مسلح در جنوب کشور، شورشیان شروع به محاصره واقعی پایتخت کردند، که سقوط آن تنها چند ساعت طول کشید.

پیشروی نیروهای مخالف دولت بسیار سریع بود و ارتش منظم را غافلگیر کرد، همچنین عدم مداخله اصلی‌ترین متحدان اسد، روسیه و ایران، که از طریق گروه‌های وابسته به تهران مانند حزب‌الله لبنان و جنگجویان شیعه عراقی عمل می‌کردند، در این امر تأثیر داشت.

رژیمی که بیش از نیم قرن بر سوریه حکومت کرده بود، ناگهان خود را تنها و بدون پشت و پناه دید و کنترل بزرگترین شهرهای کشور را در عرض چند روز از دست داد.

چه اتفاقی اکنون می‌افتد؟

ما در آخرین فصل یک تاریخ خونین قرار داریم، که در سال ۲۰۱۱ با مجموعه‌ای از تظاهرات علیه اسد آغاز شد، که به جنگ داخلی تبدیل شد و سپس به جنگی منطقه‌ای و بین‌المللی کشیده شد. اکنون یک مرحله دشوار از گذار آغاز می‌شود، که در آن تعادل‌های قدرت عمدتاً بر اساس پیشرفت‌های میدانی تعیین خواهد شد. اندکی پس از اعلام شورشیان، نخست‌وزیر سوریه محمد الجلالی اعلام کرد که آخرین تماس خود را با اسد شب گذشته داشته است و از موقعیت کنونی رئیس‌جمهور اطلاعی ندارد.

در مصاحبه‌ای با شبکه پان‌عربی “الشرق‌الاوسط”، الجلالی فاش کرد که با رهبر گروه “هیئت تحریر شام” صحبت کرده است و بر اهمیت حفظ نهادهای دولتی تأکید کرده است. نخست‌وزیر همچنین آمادگی خود را برای همکاری با هر رهبری که توسط مردم سوریه انتخاب شود، تأکید کرد. هنوز چندین موضوع باقی مانده است که باید در سطح سرزمینی حل و فصل شوند. منطقه ساحلی، جایی که بخش عمده‌ای از جمعیت علوی (که از اسد حمایت می‌کنند) متمرکز است و پایگاه‌های روسی در طرطوس و لاذقیه در آن قرار دارند، هنوز تحت کنترل شورشیان قرار نگرفته است.

احتمالاً این منطقه موضوع مذاکرات بین ایران، ترکیه و روسیه خواهد بود، وزرای امور خارجه این کشورها دیروز در دوحه گرد هم آمدند تا درباره آینده ساختار کشور تصمیم‌گیری کنند. شمال‌شرق سوریه اما در دست نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) تحت رهبری کردها است، که در روزهای اخیر در غرب رود فرات به هزینه رژیم پیشروی کرده‌اند. به عبارت دیگر، آنها در فرآیند تجزیه جمهوری عربی سوریه که تحت رهبری اسدها بود یا بود، مشارکت دارند.

آینده ساختار سیاسی سوریه مسأله‌ای پیچیده خواهد بود. جبهه شورشیان یکدست نیست و به همین دلیل، گروه‌های مختلف رقابت شدیدی برای تعیین اینکه کدام یک ابتدا پایتخت را تصرف خواهد کرد، انجام داده‌اند. با این حال، هیچ شکی وجود ندارد که “هیئت تحریر شام” به عنوان ستون فقرات نظامی و حتی دیپلماتیک این حمله گسترده عمل کرده است. الجولانی در این روزها تلاش زیادی کرده تا تصویری “معتبر” از خود و جنبشی که نماینده آن است، ارائه دهد و جنبه‌های مرتبط با سلفی‌گری جهادی را کنار بگذارد. رهبر شورشیان همچنین به طور مستقیم (اگرچه پشت پرده) با بازیگران محلی و بین‌المللی مختلفی از جمله روسیه، اسرائیل، عراق و اردن گفت‌وگو کرده و به عنوان رهبر واقعی دولت جدید سوریه رفتار کرده است.