برجام و فرجام اکتبر

برجام و فرجام اکتبر

برجام و فرجام اکتبر. مذاکرات برجام با طرح آخرین خواسته های ایران از آمریکا در روند مذاکره بر سر متنی که اتحادیه اروپا تهیه کرده بود و در وین، روی میز مذاکره، بر سر آن توافقات اولیه صورت گرفته بود، گرهی غیرمنتظره خورد. آنچه رخ داد، واکنش صریح آمریکا به خواسته های ایران بود که درخواست های آخر نظام ایران را گامی مهم رو به عقب توصیف کردند.

عبارت ” گام رو به عقب ” در این دوره زمانی اخیر پس از ارسال پاسخ ایران، بارها و بارها توسط مقامات آمریکایی به کار برده شده است و با این همه، باید توجه داشت که روند واکنش آمریکاییان، به صورت خزنده به سمت اعلام نارضایتی آنها از درخواست های آخر طرف ایرانی، سوق یافت. تلاش های حداکثری برای رسیدن به نقطه تفاهم، پیش از سرخوردگی نهایی دست کم از سوی آمریکاییان صورت گرفت.

اتحادیه اروپا و رئیس سیاست خارجی اتحادیه، از متنی که تهیه کرده اند، راضی هستند و بیش از آمریکا، ایران را مقصر روند شکل گرفته دانسته اند. در دو هفته اخیر، وضعیت برجام را ذینفعان در حال تعامل در آن، با اقدامات و رویدادهایی که در حیطه های دیگر رقم زدند، تغییر داده اند. 

برجام کار می کند

در گزارش های پیشین به طور شفاف توضیح دادیم که ساختار برجام، روند کنترل برنامه هسته ای ایران و ساختاری است برای نظارت سازمان بین المللی انرژی هسته ای بر تأسیسات و فعالیت های آن. این ساختار را آمریکا و متحدانش در همراهی کامل چین و روسیه، به گونه ای در مذاکرات برجام و مکانیزم های نهایی شده در توافق ۲۰۱۵ بنا کردند که در این سال ها، با پویایی و جدیت، به عملکرد خود ادامه داده است.

ایران، در موارد واکنش به اقدام ترامپ برای خروج از برجام، همه تغییرات در برنامه خود را به سازمان بین المللی انرژی هسته ای اعلام می کرد. از سوی دیگر، برنامه های خاصی که در تأسیسات هسته ای ایران در حال اجرا بود و تلاش می شد تا ابعاد آن مخفی بماند، توسط IAEA رصد شده اند و از قضا، بررسی دقیق همین موارد کشف شده است که برای ایران مشکل آفریده و تقلا می کند تا پرونده این موارد را هر چه زودتر و بدون اعلام نتایج بررسی های سازمان تحت امر رافائل گروسی، پایان بدهد.

برجام، ساختار تحویل پول و رفع تحریم از ایران نیست و آنچه را که باید، به خوبی انجام داده است. افزایش میزان اورانیوم غنی شده در ایران و سایر فعالیت هایی که گزارش آن را IAEA در دوره زمانی قبل از نشست شورای حکام گزارش داد، نشان چنین کارکرد قدرتمندی است. 

چه چیزهایی تغییر کرده اند؟

تغییرات جالب توجه در دوره زمانی دو هفته آخر ماه سپتامبر، مذاکرات برجام را به سمت و سوی تازه ای برده است. اولین تغییر، مستحکم تر شدن موضع دولت بایدن در ابراز نارضایتی از آخرین پاسخ های ایران و به موازات آن، آغاز دوره تعامل با ایران از طریق مختلف بود. رابرت ملی از طریق قطری‌ها با ایران تماس جدی برقرار کرد و ایران به وضوح در نیویورک و در حاشیه برگزاری رویدادهای مجمع عمومی سازمان ملل متحد، تلاش کرد تا مذاکرات برجامی، حیات خود را ادامه دهند.

شدت گرفتن تلاش ایران برای حفظ روند مذاکرات و برقرار ماندن فضای تنفس بین المللی از طریق روابط ایجاد شده در قالب مذاکرات، نکته کلیدی سیاست ورزی بین المللی این هفته های ایران است. 

تغییر مهمی که باعث نیاز حداکثری ایران به وجود فضای مذاکرات برجام شده است، تحولات در روند تجاوز روسیه به اوکراین است. ایران با اطاعت دستور روسیه و تدارک پهپادی برای ارتش آن کشور، در شرایطی که هرگز تصور عقوبتی فراتر از تحریم شدن را نداشت، خود را در نبرد اروپا درگیر کرده است. ابعاد پنهان در پس این همکاری نظامی، حالا قدم به قدم افشا می شوند و با این حال، اوکراینی ها با اعلام خطر رسمی درباره کمک ایران به روس ها و کاهش روابط دیپلماتیک با ایران، آمریکا و اروپا را برای مقابله با ایران در این زمینه، تحت فشار گذاشته اند.

گره خوردن کار ایران در داستان همکاریش با روس ها در اوکراین، جایی شدت گرفته است که حالا پای اسرائیل به میان آمده است. اوکراینی ها از اوایل سپتامبر، همکاری امنیتی با اسرائیلی ها در زمینه مقابله با برنامه پهپادی ایران را آغاز کرده اند و به موازات این همکاری امنیتی، اسرائیل از طریق لهستان، سیستم های ویژه موشکی ضد پهپاد را برای اوکراینی ها ارسال کرده است.

تازه ترین رویداد نیز حمله پهپادهای ایران شاهد ۱۳۶ به شهر اومان در اوکراین بوده است که یکی از مراکز مهم یهودیان و اسرائیلی ها است. مقامات اوکراینی، روز ۲۸ سپتامبر، در اظهاراتی غیرمنتظره، اعلام کرده اند که آخرین اطلاعات امنیتی آنها حاکی از مشروط بودن کمک پهپادی ایران به روسیه به حمله به یهودیان و اسرائیلی ها در اوکراین بوده است. تأیید ضمنی چنین خبری از سوی مقامات غربی، باعث شدت گرفتن انگیزه غرب و به ویژه اروپا برای اعمال فشار جدی بر ایران خواهد شد.

تغییرات سیاست داخلی آمریکا و اسرائیل نیز، باید ایران را متوجه اهمیت باز گذاشتن فضای مذاکرات برجام کرده باشد. انتخابات اسرائیل، تحت الشعاع اظهارات یئیر لپید، نخست وزیر این کشور قرار گرفته است که با صراحت از موفقیت کشورش در تغییر مسیر مذاکرات برجام و جلوگیری از توافق سخن گفته است.

این دستاوردی است که اگرچه در پس اظهارات لپید درباره آن، واقعیت چندانی نیست، برای او و ائتلافش در انتخابات نوامبر، اهمیت داشته است. پس از تصریح آمریکاییان درباره نارضایتی از مواضع آخر ایران بود که اسرائیلی ها با اعتماد به نفس بیشتر درباره زمین زدن برجام و حتی شکل دادن توافق تازه مبتنی بر بنا کردن ساختاری متکی بر تهدید نظامی جدی علیه ایران، سخن گفتند. مانورهای مشترک اسرائیل و آمریکا در این دوره زمانی خاص، برآورده کردن خواسته های اینچنینی اسرائیل از سوی پنتاگون است.

از سوی دیگر، در آمریکا و با توجه به آغاز داغترین دور کمپینهای انتخابات ۲۰۲۲، دولت بایدن به طور طبیعی و همانگونه که انتظار می رفت چندان تمایلی به نمودار شدن زمینه همراهی و همکاری با ایران در هیچ زمینه ای ندارد. هر گونه توافق و تفاهم و همراهی با ایران، تأثیر منفی در افکار عمومی خواهد داشت و این نکته خاص را برجسته ترین کارشناسان امنیتی آمریکا، ماه ها پیش هشدار داده بودند.

فرصت مناسب ایران برای تفاهم با آمریکا، پیش از رسیدن به ماه اکتبر بود. ایران در شرایط فعلی، امتیازات و کوتاه آمدن های ویژه را باید متحمل شود تا بتواند فضای مذاکره را باز بگذارد و در این هفته ها به توافق غیررسمی و ضمنی برسد. بعید است که آمریکا چنین توافقات و تفاهم های ضمنی و غیر رسمی را اگر نهایی شوند، به طور علنی تا پس از انتخابات نوامبر در آن کشور، تأیید کند. در این دوره زمانی نیز سر گرفتن توافق ضمنی و صدور مجوزهای ویژه برای ساختارهای اقتصادی ایران، ریسک بالایی برای دولت آمریکا خواهد داشت. ایران در حال از دست فرصت های مهمی در بازار انرژی است و این خسرانی تاریخی به شمار می رود. 

آنچه از دست می رود و ایران برایش عجله دارد 

صدراعظم آلمان سفر خلیج فارس خود را با تمرکز بر قراردادهای خرید انرژی از شیوخ عرب خلیج فارس برگزار کرد و به دستاوردهای خوبی نیز رسید. هند در حال متنوع کردن منابع خرید انرژی خود است و بعید است که در شرایطی که به خلیج فارس روی خواهد آورد، ریسک اولویت دادن به ایران را بپذیرد. چین نیز جدای از کاهش تقاضایش، قراردادهای ویژه ای با روس ها منعقد کرده است و تخفیف های تاریخی از روس ها گرفته است.

دوره زمانی اکتبر و نوامبر، دوره نهایی شدن آخرین فضاهای باقی مانده برای قراردادهای صدور انرژی زمستانی است که موارد باقی مانده روز به روز ته می کشند. ساختارهای خصوصی و دلالان نفتی غارتگر که با حکم اقتصاد مقاومتی صدر نظام، نفت ایران به  کیف پولشان قلاب شده است، توان رقابت با نفت ارزان روسی را ندارند و همه این خسران ها در دوران تحریم شدگی بر مردم ایران تحمیل می شوند. 

در نهایت باید اشاره کرد که رویدادهای اخیر ایران و اعتراضات متعاقب مرگ فاجعه بار مهسا امینی، وضعیت و موقعیت ایران را در عرصه بین المللی به شدت وخیم تر کرده است. در شرایطی که پوشش رسانه ای اعتراضات مردمی و سرکوبشان، بی سابقه ترین پوشش خبرهای ایران در غرب از سال ۲۰۰۹ را رقم زده است، دست و دل مقامات غربی برای نمودار کردن هر گونه تفاهم و توافق با ایران سردتر از همیشه است.

بیهوده نیست که وزیر خارجه دولت مستقر در ایران، به شدت برای باز گذاشتن فضای مذاکره مشتاق است و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، مشتاقانه راهی وین و اجلاس عمومی سازمان بین المللی انرژی هسته ای شد تا دل رافائل گروسی را به دست آورد. 

در صورت تمایل می‌توانید گزارش و تحلیل اختصاصی ایران گیت با عنوان تاثیر تحریم های جدید آمریکا بر اقتصاد ایران چیست؟ را مطالعه نمایید. همچنین صفحه اختصاصی مذاکرات برجام از منو در دسترس شما قرارداده شده است.