از وعده صلح تا آستانه جنگ: چرخش استراتژیک ترامپ در خاورمیانه

از وعده صلح تا آستانه جنگ: چرخش استراتژیک ترامپ در خاورمیانه

از وعده صلح تا آستانه جنگ: چرخش استراتژیک ترامپ در خاورمیانه

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری که در ژانویه امسال با شعار «ایجاد صلح» دوباره به کاخ سفید راه یافت، اقدامی قابل توجه انجام داده است تا ایالات متحده را به طور مستقیم وارد بحران پرتنش میان ایران و اسرائیل کند.

از آغاز دور جدید ریاست‌جمهوری‌اش، به‌جای تحقق وعده صلح در خاورمیانه، اکنون مسئولیت منطقه‌ای را بر عهده گرفته که در آستانه شعله‌ور شدن جنگی وسیع‌تر قرار دارد — نبردی که آمریکا اکنون یکی از بازیگران فعال آن به‌شمار می‌رود.

در نطقی تلویزیونی از داخل کاخ سفید — تنها کمی بیش از دو ساعت پس از آنکه در رسانه‌های اجتماعی خبر حمله به سه مرکز هسته‌ای ایران توسط نیروهای آمریکایی منتشر شد — رئیس‌جمهور آمریکا این حمله را «دستاوردی شگرف» قلمداد کرد.

او اظهار امیدواری کرد که این اقدام، مسیر رسیدن به صلحی پایدارتر را هموار سازد و مانع از آن شود که ایران بتواند به کشوری با توانمندی هسته‌ای تبدیل گردد.

در حالی که معاون رئیس‌جمهور، جی‌دی ونس، وزیر خارجه مارکو روبیو و وزیر دفاع، پیت هگست، در کنار او قرار داشتند، ترامپ به ایران هشدار داد که در صورت ادامه برنامه هسته‌ای‌اش، با حملاتی «بسیار شدیدتر و به‌مراتب آسان‌تر» مواجه خواهد شد.

ترامپ گفت که «اهداف متعددی هنوز باقی مانده‌اند» و ایالات متحده با «دقت، سرعت و مهارت» به سراغ آن‌ها خواهد رفت.

با آنکه رئیس‌جمهور موضعی محکم اتخاذ کرده بود، ادامه عملیات نظامی آمریکا در خاک ایران می‌تواند بدترین سناریوی ممکن را برای ایالات متحده، خاورمیانه و کل جهان رقم بزند.

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، نسبت به خطرات این تصمیم هشدار داد و اعلام کرد که اقدام آمریکا در جهت تشدید درگیری‌ها ممکن است منطقه را وارد یک «چرخه آشفتگی» کند، در حالی‌که منطقه همین حالا هم «در وضعیت بسیار ناپایداری» به سر می‌برد.

اگر ایران — چنان‌که رهبرش آیت‌الله علی خامنه‌ای هشدار داده بود — اقدام به تلافی کند، آمریکا ممکن است ناچار به پاسخ‌گویی شود.

وقتی «دو هفته» به «دو روز» تقلیل یافت

ترامپ در ابتدای هفته، لحن تندتری اتخاذ کرده و گفته بود که ایران باید «بی‌قید و شرط تسلیم شود»؛ همین موضع او را در وضعیتی قرار داده بود که عقب‌نشینی را دشوار می‌کرد. ایران نیز با تهدیدهای مشابه، راه بازگشتی برای خود باقی نگذاشته بود.

اینگونه است که جنگ‌ها آغاز می‌شوند — و سپس خارج از اراده و تصور طرف‌ها به سرعت گسترش می‌یابند.

در حالی‌که ترامپ روز پنج‌شنبه به ایران مهلت «دو هفته‌ای» داده بود، اما این بازه به‌طرزی غیرمنتظره کوتاه شد — فقط دو روز.

شب شنبه، رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد که فرمان عملیات نظامی را صادر کرده است.

این پرسش حالا مطرح شده: آیا وعده «دو هفته» صرفاً یک تاکتیک برای فریب ایران و ایجاد نوعی حس امنیت در تعطیلات آخر هفته بود؟ یا اینکه تلاش‌های دیپلماتیکی که به رهبری استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ برای صلح، در حال پیگیری بود با شکست مواجه شد؟

در ساعات اولیه پس از این حملات، اطلاعات محدودی در دسترس است. ولی ترامپ چه در سخنرانی خود و چه در پست‌های منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی تلاش کرد این حملات را نقطه آغازی برای صلح نشان دهد.

با این‌حال، ممکن است این نگاهی بیش از حد خوش‌بینانه باشد.

اگرچه اسرائیل برای کاهش توان نظامی ایران تلاش‌های گسترده‌ای انجام داده، اما آیت‌الله خامنه‌ای هنوز اهرم‌هایی در اختیار دارد.

تحولات می‌توانند به‌سرعت از کنترل خارج شوند.

اکنون نگاه‌ها به سمت واکنش احتمالی ایران به حمله به سه مرکز مهم از جمله تأسیسات فردو — که بخش مهمی از برنامه هسته‌ای این کشور به حساب می‌آید — دوخته شده است.

ظاهراً ترامپ امیدوار است این اقدام نظامی، ایران را به امتیازدهی بیشتر بر سر میز مذاکره وادار کند، ولی بعید است کشوری که حتی در زمان حملات اسرائیل حاضر به گفت‌وگو نبود، حالا که با بمب‌های آمریکایی روبه‌رو شده، تمایلی به مصالحه داشته باشد.

در حالی‌که ترامپ در ظاهر این حمله را رویدادی مستقل و موفق جلوه می‌دهد، اگر نتیجه‌ای در پی نداشته باشد، فشار برای اقدامات بیشتر افزایش خواهد یافت — یا او در معرض هزینه سیاسی سنگینی بدون دستاورد قابل لمس نظامی قرار خواهد گرفت.

رئیس‌جمهوری که با شعار «صلح» بازگشته، اکنون در موقعیت بحرانی

افزون بر پیامدهای امنیتی جهانی، این وضعیت می‌تواند برای ترامپ در عرصه سیاست داخلی هم دردسرساز شود.

بحث در مورد احتمال جنگ با ایران، پیش‌تر هم با انتقادات تندی نه‌تنها از سوی دموکرات‌ها بلکه از جانب اعضایی از جریان «اول آمریکا» که در اردوگاه خود ترامپ قرار دارند، مواجه شده بود.

تصمیم غیرمعمول ترامپ برای سخنرانی ملی همراه با حضور همزمان سه تن از مهم‌ترین مشاورانش ممکن است تلاشی برای القای انسجام در درون حزب جمهوری‌خواه باشد.

به‌ویژه جی‌دی ونس، که مدافع سیاست خارجی محتاطانه‌تری برای آمریکاست، اخیراً در پست‌های شبکه‌های اجتماعی تأکید کرده بود که ترامپ همچنان به اصول غیرمداخله‌گرایانه پایبند است و طرفدارانش باید این واقعیت را در نظر بگیرند.

اگر این حمله صرفاً اقدامی محدود و حساب‌شده باشد، شاید ترامپ بتواند انسجام در میان حامیان خود را حفظ کند. اما اگر ماجرا به درگیری گسترده‌تری منجر شود، او ممکن است با مخالفت جدی در پایگاه رأی‌دهندگانش روبه‌رو شود.

عملیات شب شنبه، حرکتی جسورانه از سوی رئیس‌جمهوری بود که در دور اول ریاستش همواره افتخار می‌کرد که آمریکا را وارد جنگ جدیدی نکرده است و در مبارزات انتخاباتی اخیر نیز بارها از رؤسای جمهور پیشین به خاطر کشاندن کشور به منازعات خارجی انتقاد کرده بود.

اکنون ترامپ گام خود را برداشته است. از اینجا به بعد، سیر رویدادها دیگر کاملاً در اختیار او نیست.