آیا خاورمیانه جدیدی متولد می‌شود
آیا خاورمیانه جدیدی متولد می‌شود
مهم‌ترین وجه سفر اخیر ترامپ به عربستان، قطر و امارات، تأثیری است که می‌تواند بر صف‌بندی نیروها در منطقه بر جای گذاشته باشد.
این سفر تأکیدی بر نقش و موقعیت این سه کشور بود و حکایت از تمایل آمریکا به تقویت رویکرد سیاسی-اقتصادی آنها داشت.
این سفر، روندی را که از بهار عربی در راستای تثبیت محوریت این نوع کشورها در خاورمیانه شروع شده بود، شتاب داده است.
ترامپ در این سفر به‌عنوان رئیس‌جمهوری کمتر ایدئولوژیک و بیشتر معطوف به کسب نتایج عملی، در راستای تقویت میزبانان خود که مانند او عمل‌گرا و سکولار و معطوف به اقتصاد و مدرنیزاسیون هستند، عمل کرد.
عملکرد ترامپ به طور کلی و به‌ویژه در این سفر بر نوعی منطق معاملاتی استوار است که نیروهای منطقه‌ای معطوف به انواع ایدئولوژی‌ها و حب و بغض‌های کهن، مانند تندروهای اسرائیلی، نمی‌توانند چیزی از آن جنس برای او داشته باشند.
اینکه یک رئیس‌جمهور آمریکا در اولین سفرش به منطقه اولویت و تمرکزش بر سه کشور عربی باشد و اسرائیل در حاشیه بماند، امری بی‌سابقه است.
پیام ترامپ در این سفر به نتانیاهو این بود که آمریکا منافع خاص خود را در خاورمیانه دارد و اسرائیل نباید مانع باشد، بنابراین نشانه‌هایی وجود دارد که می‌تواند حاکی از تقویت احتمال انتقال مرکز ثقل سیاست خاورمیانه‌ای آمریکا از تل‌آویو به ریاض باشد.
برای چند دهه سیاست آمریکا بر مبنای حفظ برتری اسرائیل در برابر دیگر کشورهای منطقه، تقویت ریاض در برابر ایران و طرد سوریه قرار داشته است. سفر ترامپ معرف تعدیلی در این مواضع سنتی آمریکا در منطقه و رهاکردن تتمه نگاه ایدئولوژیک به منطقه بود.
سیاست‌هایی که عملا در جریان سفر ترامپ به نمایش گذاشته شد و تقریبا مدنظر همه طیف‌های سیاسی در واشنگتن قرار گرفت، می‌تواند حاکی از عمل‌گرایی بیشتر واشنگتن در منطقه و پیروی از نوعی منطق معاملاتی و دیپلماسی معاملاتی باشد.
اگرچه در عمل تردید نیست که سیاست جدید آمریکا موجب تقویت موقعیت عربستان به‌عنوان رهبر جهان سنی می‌شود، اما بُعد ارتدکس و ایدئولوژیک این جهان سنی که پیش‌از‌این شیوخ وهابی معرف آن بودند، در حال ضعیف‌شدن و بُعد اقتصادی، سرمایه‌گذاری و مدرن‌سازی آن در حال تقویت‌شدن است.
این روند از نظر تضعیف بنیادگرایی وهابی می‌تواند به سود ایران نیز باشد. هم‌زمان چنین روندی به ضرر جریان تندرو در اسرائیل است و ایران نیز تنها در‌صورتی‌که بر ابعاد عمل‌گرایانه رویکرد خود بیفزاید، می‌تواند از آن بهره‌مند شود.
اگر مذاکرات جاری بین ایران و آمریکا که مورد حمایت دولت‌های عربی است، با موفقیت همراه شود، امکان برقراری توازن جدیدی در منطقه به ضرر اسرائیل بیشتر خواهد شد.
نشانه‌های متعدد دیگری علاوه بر در حاشیه ماندن اسرائیل در سفر ترامپ وجود دارد که ممکن است حاکی از تصمیم ترامپ حداقل در این مرحله به حرکت در راستای نوعی توازن جدید در منطقه و سلب موقعیت ممتاز از اسرائیل تحت رهبری نتانیاهو باشد.
مذاکره با ایران بی‌اعتنا به نظر نتانیاهو، نادیده‌گرفتن اسرائیل در آتش‌بس با حوثی‌ها، آزادی یک گروگان آمریکایی از طریق مذاکره با حماس بدون دخالت اسرائیل، اصرارنکردن به عربستان و قطر برای شناسایی اسرائیل و واگذار‌کردن این موضوع به خود آنها، ناخشنودی از ادامه جنگ غزه و ناتوانی نتانیاهو از ارائه طرحی برای دوره بعد از جنگ، همکاری با عربستان برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی اتمی، طرح فروش جنگنده‌های اف-35 به ه تاکنون قطعی به نظر می‌رسد، این است که حداقل گرایش دست‌راستی در اسرائیل که نتانیاهو در رأس آن قرار دارد، دیگر چندان نمی‌تواند روی حمایت ترامپ و آمریکا حساب کند.
البته گذشتِ زمان روشن خواهد کرد که این روند تنها موجب تضعیف رهبرانی مثل نتانیاهو که اسیر تعصبات فرقه‌ای هستند، خواهد شد یا به طور کلی روابط آمریکا و اسرائیل را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
اگرچه اتحاد راهبردی آمریکا و اسرائیل که مورد حمایت دو حزبی در آمریکا‌ست، حتما دوام خواهد داشت، اما افزایش مخالفت با سیاست‌های فعلی اسرائیلی در آمریکا و اقدامات اخیر ترامپ نشان داده است که راست اسرائیل دیگر نمی‌تواند حتی روی حمایت یک رئیس‌جمهور افراطی مثل ترامپ حساب کند.
چنین روندی اگر ادامه یابد و تقویت شود، می‌تواند موجب تسهیل روند تشکیل دولت مستقل فلسطین شود.
ملاقات ترامپ با رئیس‌جمهور جدید سوریه از طریق عربستان و اعلام غیرمنتظره لغو تحریم‌های آمریکا علیه سوریه در ریاض و تأکید بر اینکه این اقدام به خاطر درخواست بن‌سلمان انجام شده، تحول مهم دیگری در جریان این سفر بود.
این اقدام در شرایطی انجام شد که تجاوزات اسرائیل علیه سوریه و تلاش آشکار برای تضعیف انسجام ملی و نقض تمامیت ارضی سوریه و تبدیل این کشور مهم عربی به یک کشور از هم پاشیده، به‌شدت ادامه دارد.
اقدام ترامپ عملا و صرف‌نظر از اینکه او چه مقاصدی را دنبال می‌کند، می‌تواند به تثبیت اوضاع در سوریه و تقویت دولت مرکزی کمک کند و در دراز‌مدت به سود ادامه موجودیت این قدرت مهم عربی در جوار اسرائیل باشد.
این اقدام ترامپ در ریاض از این نظر نیز که می‌تواند در راستای تقویت محور عربستان در سوریه و مانعی در برابر یکه‌تازی ترکیه و محور اخوانی باشد، مهم است.
English
View this article in English
