مالیات پنهان؛ رئیسی چگونه مردم را می‌دوشد؟/قسمت اول

مالیات پنهان؛ رئیسی چگونه مردم را می‌دوشد؟

مالیات پنهان؛ رئیسی چگونه مردم را می‌دوشد. به گزارش ایران گیت، افزایش نرخ مالیات ستانی در دو سال اخیر بار دیگر این بحث را مطرح کرده که آیا مردم ایران کمتر از سایر کشورها مالیات می پردازند؟ رسانه های حامی رئیسی و دولت سیزدهم پاسخ مشخصی برای این پرسش دارند و مدعی هستند که ایرانیها به مراتب کمتر از سایر ملل مالیات پرداخت می کنند. اما مسئله اینجاست که این ادعا درست نیست و اتفاقا شهروندان ایرانی در قالب «مالیات پنهان» یکی از بالاترین نرخ های مالیات را به دولت می پردازند.

در اردیبهشت ماه گذشته بود که مناظره جنجالی موسی غنی نژاد و علی علیزاده بار دیگر مباحثی مانند مالیات ستانی را روی زبانها انداخت. بار دیگر این پرسش در جامعه طرح شد که آیا ایرانی ها مالیات کمتری به دولت جمهوری اسلامی می پردازند یا این ادعا کذب است؟ شاید در کوتاهترین شکل ممکن بتوان به پاسخ خلاصه و مفید موسی غنی نژاد به این گزاره اکتفا کرد و آن هم این پرسش بود که؛ «پس پول نفت چی میشه؟»

اما نکته اینجاست که بحث فقط محدود به پول نفت نمی شود. بلکه دولت جمهوری اسلامی از طریق پدیده ای کمتر شناخته شده اقدام به دریافت مالیات های سنگین از مردم می کند. بسیاری از اقتصاددانان به این نوع مالیات ستانی عبارت «مالیات پنهان» را نسبت می دهند. اما واقعا مالیات پنهان چیست و چه مصادیقی دارد؟

ایران گیت در پرونده ای دو قسمتی به انواع مالیات پنهان و توضیح راه های دریافت آن از سوی دولت رئیسی پرداخته است. گزارش حاضر که نخستین قسمت از این پرونده است مفهوم مالیات پنهان را توضیح داده و به دو نوع از این گونه مالیات ستانی می پردازد.

مالیات پنهان چیست؟

مالیات ستانی به طور کلی در کشورهای توسعه یافته به عنوان عوارضی که شهروندان در ازای خدمات دولتی پرداخت می کنند کاملا پذیرفته شده است. اما در این کشورها به طور کلی دولت ها در قبال هزینه کرد مالیات دریافتی به مردم پاسخگو است. از طرفی هم این دولت ها به طور کلی اجازه دست اندازی به منابع عمومی را ندارند.

اما در ایران چنین نیست و جمهوری اسلامی با وجود دسترسی بی مانع و لایتناهی به منابعی مانند درآمدهای نفتی و گازی و معادن، کماکان مالیات سنگینی را از مردم دریافت می کند. با این حال اقدام به دریافت نامحسوس عوارضی از مردم کرده که می توان از آن به عنوان مالیات پنهان یاد کرد.

شاید بتوان گفت که ۶ نوع مالیات پنهان در ایران از سوی دولت ها دریافت می شود. البته این مالیات ها در ادوار مختلف تغییر کرده اما شواهد حاکی از قرار گرفتن حجم مالیات پنهان در بالاترین سطح در مقایسه با دولت های قبل از ابراهیم رئیسی است. این ۶ نوع عبارتند از؛ مالیات تورمی، مالیات نفتی، مالیات ارتباطات، مالیات بازار، مالیات جمعیتی، مالیات بر پس انداز. در ادامه به توضیح درباره هر یک از این موارد پرداخته شده است.

مالیات تورمی

اقتصاددانان اعتقاد دارند تورم در واقع دزدی بی سر و صدای دولت از مردم عادی (خصوصا طبقه متوسط) است. به عبارتی دولت ها با چاپ پول که منجر به کاهش ارزش پول ملی می شود جیب شهروندان را خالی می کنند. اما چون ثروتمندان با تشدید تورم ثروتمندتر می شوند از این سیاست دولت استقبال می کنند.

دهک های درآمدی پایین جامعه نیز به دلیل اینکه همواره از قدرت خرید فوق العاده پایینی برخوردار است نسبت به این پدیده چندان حساس نیستند. در حقیقت می توان گفت که دولت با تشدید تورم دست در جیب طبقه متوسط کرده و دارایی آنها را به سرقت می برد تا ناترازی بودجه را از این طریق جبران کند.

از طرف دیگر دولت به دلیل بهره مندی از اطلاعات نهانی می تواند اقدام به نوسانگیری در بازارهای مختلف اعم از بازار ارز و طلا کند. این پدیده نیز نتیجه تشدید تورم بوده و بستر مناسبی را برای سفته بازی دولت ها فراهم می کند. به عبارتی دولت با تورم نه تنها می تواند کسری بودجه خود را جبران کند بلکه این امکان را نیز خواهد داشت تا درآمد هنگفتی از بازارها نیز عاید خود کند. البته این شیوه از مالیات ستانی پنهان در گونه دیگری دسته بندی می شود اما ریشه آن دقیقا در مزمن شدن تورم در بستر اقتصاد است.

بنابراین می توان گفت که مالیات تورمی معامله ای دو سر برد برای دولت هاست. اما آنچه به مرور و بسیار آرام رقم می خورد از بین رفتن سرمایه اجتماعی حاکمیت است چرا که به تدریج مردم درخواهند یافت که دولت در حال دزدی از جیب آنهاست.

مالیات نفتی

همانطور که پیشتر نیز گفته شد دولت ها در کشورهای توسعه یافته اجازه دسترسی بی حد و حصر به منابع عمومی را ندارند. اما در اغلب اقتصادهای نفتی، دولت هایی موسوم به دولت های رانتیر ایجاد می شوند که دسترسی بی قید و شرط و نامحدودی به منابع دارند. به عبارتی این نوع دولت ها می توانند بدون اجازه مردم هرقدر صلاح می دانند نفت و گاز بفروشند و در ازای آن به هیچکس نیز پاسخگو نباشند.

تنها مثال نقض این نوع اقتصادها دولت نروژ است که به طور کلی اجازه برداشت از محل درآمدهای نفتی را ندارد و موظف است هرمقدار نفتی که فروخته می شود را در صندوقی تحت عنوان صندوق سرمایه گذاری ملی برای استفاده آیندگان سرمایه گذاری کند.

اما در ایران چنین امری میسر نمی شود، دولت نفت را می فروشد و به هیچکس نیز پاسخگو نیست. جمله طلایی دکتر غنی نژاد نیز دقیقا به همین نکته اشاره دارد که؛ «پس نفت چی میشه؟». به عبارتی دولت با فروش بی حساب و کتاب نفت و گاز از نسل های آینده و کنونی کشور در حال مالیات ستانی است.

چرا که این منابع متعلق به دولت نیستند و از آن تک تک شهروندان ایرانی است. اما اینجا هم دولت به شکلی نه چندان پنهان و پیچیده دست در جیب آیندگان و شهروندان ایران کرده و مالیات سنگینی را می ستاند. در قسمت بعدی از این پرونده به توضیح چهار نوع دیگر از مالیات پنهان پرداخته شده است.

بودجه ۱۴۰۲ ؛ شاهکار جدید دولت رئیسی

Amongst Iran’s super-rich are tax evaders too. And the government isn’t doing much about it.