نقش پشت‌پرده عربستان در بحران ایران و اسرائیل
نقش پشت‌پرده عربستان در بحران ایران و اسرائیل
در روز پنج‌شنبه، سوم ژوئیه (۱۲ تیر ۱۴۰۴)، شاهزاده خالد بن سلمان، وزیر دفاع پادشاهی عربستان، در دیداری پشت درهای بسته با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، و جمعی از مقام‌های ارشد کاخ سفید، درباره راه‌های کاهش تنش با جمهوری اسلامی ایران و احتمال بازگشت تهران به مذاکرات هسته‌ای گفتگو کرد.
این جلسه دقیقاً چند روز پیش از دیدار برنامه‌ریزی‌شده ترامپ با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در روز دوشنبه برگزار شد. برای نخستین بار، شبکه خبری فاکس‌نیوز این خبر را منتشر کرد، در حالی که تا صبح روز جمعه، کاخ سفید هیچ بیانیه رسمی در این خصوص صادر نکرده بود.
وب‌سایت اکسیوس نیز در گزارشی اعلام کرد که خالد بن سلمان پس از ملاقات با ترامپ، طی تماس تلفنی با سردار عبدالرحیم موسوی، فرمانده کل ستاد نیروهای مسلح ایران، گفتگو داشته است.
این شاهزاده سعودی که برادر کوچک محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان است، در سفرش به واشنگتن همچنین با پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا، و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه کاخ سفید در امور خاورمیانه، دیدارهایی برگزار کرده است.
گفته می‌شود آقای ویتکاف قصد دارد طی هفته آینده در شهر اسلو با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، جلسه‌ای برگزار کند تا مسیر ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای هموار شود.
خالد بن سلمان پیش‌تر نیز در ۱۷ آوریل (۲۹ فروردین) به تهران سفر کرده بود و در دیدار با مقامات بلندپایه ایرانی، حامل پیام قاطع ترامپ بود. این پیام تأکید داشت که تنها راه دوری از خطر درگیری با اسرائیل، مشارکت جدی در روند مذاکرات است.
در آن زمان، ملک سلمان، پادشاه کهنسال عربستان، با نگرانی از آینده ناپایدار منطقه، پسر خود را به عنوان نماینده ویژه به ایران اعزام کرده بود تا پیام هشدارآمیز واشنگتن را مستقیماً به آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، منتقل کند.
پرسش‌ها درباره نقش عربستان در درگیری اخیر ایران و اسرائیل
بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط روزنامه اسرائیلی «اسرائیل هیوم»، منابع نزدیک به تحولات منطقه‌ای می‌گویند که در جریان جنگ ۱۲روزه میان ایران و اسرائیل، چندین کشور عربی از جمله عربستان سعودی، در اقدامات محرمانه برای رهگیری پهپادهای ایرانی نقش داشته‌اند.
گزارش‌ها حاکی از آن است که نیروی هوایی عربستان با اعزام بالگردهای رزمی موفق شده پهپادهای ایرانی را که در حریم هوایی عراق و اردن حضور داشتند، رهگیری و منهدم کند.
این پرنده‌های بدون سرنشین که احتمالاً در مسیر رسیدن به خاک اسرائیل بودند، پیش از رسیدن به مرزهای این کشور ساقط شده‌اند تا از امنیت هوایی عربستان محافظت شود.
با این حال، ریاض تاکنون در هیچ بیانیه‌ای به‌طور علنی مشارکت خود را در این عملیات تأیید نکرده و حتی حملات نظامی اسرائیل به خاک ایران را نیز به‌صورت رسمی محکوم کرده است.
چشم‌انداز روابط عربستان و اسرائیل پس از پایان درگیری با ایران
طبق گزارش فاکس‌نیوز، در نشست محرمانه میان خالد بن سلمان و ترامپ، علاوه بر مسائل مربوط به ایران، مباحثی درباره توقف جنگ در نوار غزه، تلاش‌ها برای آزادی گروگان‌های باقی‌مانده نزد حماس، و نیز امکان پیشبرد روند صلح منطقه‌ای نیز مطرح شده است.
اگرچه موضوع اصلی گفتگوها عادی‌سازی روابط با اسرائیل نبود، اما منابع نزدیک به مذاکرات گفته‌اند که بحث‌هایی نیز درباره اقدامات لازم برای حرکت در این مسیر صورت گرفته است.
طبق همین گزارش، عربستان در حال نهایی‌سازی توافقی مهم در حوزه‌های امنیتی و اقتصادی با آمریکا است و شواهد نشان می‌دهد که دو طرف در زمینه‌های مختلف دیدگاه‌های مشابهی دارند.
در سایه این تحولات، گزارش‌هایی منتشر شده که حاکی از علاقه‌مندی برخی کشورهای منطقه برای پیوستن به توافقات ابراهیم است. کارولین لویت، سخنگوی مطبوعاتی کاخ سفید، سوریه را یکی از کشورهایی نام برد که مورد توجه ترامپ برای ملحق شدن به این توافق است.
همچنین روزنامه «اسرائیل هیوم» به نقل از تساحی هنگبی، مشاور امنیت ملی اسرائیل، اعلام کرده که سوریه و لبنان به عنوان گزینه‌های بالقوه برای ورود به توافقات ابراهیم مدنظر قرار دارند.
بر اساس این گزارش، ترامپ در ماه مه از احمد شرع، رئیس‌جمهور جدید سوریه، خواسته که در ازای رفع تحریم‌ها، روابط کشورش را به‌صورت رسمی با اسرائیل عادی کند.
در حالی که نتانیاهو خواستار احیای روند عادی‌سازی روابط با عربستان است، ریاض پس از نزدیکی با تهران و تحولات اخیر در نوار غزه، تمایل چندانی برای شراکت با اسرائیل ندارد.
حملات نظامی اسرائیل به خاک ایران، سبب افزایش بدبینی مقامات سعودی نسبت به سیاست‌های تل‌آویو شده و در نتیجه، عربستان برای توسعه همکاری‌های دوجانبه با ایران گام‌های عملی برداشته است.
افزایش هزینه سیاسی نزدیکی عربستان به اسرائیل
حسن الحسن، تحلیل‌گر ارشد در مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS)، در گفتگو با فایننشال تایمز اظهار داشت که «عادی‌سازی روابط با اسرائیل اکنون هزینه‌های داخلی و منطقه‌ای بیشتری برای عربستان دارد؛ هم از منظر افکار عمومی و هم از جهت جایگاه آن در جهان اسلام.»
تغییر چهره ایران در سیاست منطقه‌ای
از دید برخی تحلیلگران، ایرانِ امروز دیگر شباهتی به ایران سه سال پیش ندارد. پیش از وقایع ۷ اکتبر، محمد بن سلمان در تلاش بود با جلب تضمین‌های امنیتی از سوی واشنگتن، مسیر عادی‌سازی روابط با اسرائیل را هموار کند و نظم نوینی در منطقه شکل دهد.
اما پس از آغاز جنگ در غزه، تماس‌های منظم تلفنی میان محمد بن سلمان و مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، و همچنین گفتگوهای سطح بالا میان مقامات دو کشور افزایش یافته است؛ چرا که عربستان نگران ورود ناخواسته به یک درگیری وسیع‌تر منطقه‌ای است.
گِرگوری گوس، کارشناس مهمان در اندیشکده خاورمیانه در واشنگتن، نیز به فایننشال تایمز گفت: «ایران امروز دیگر همان ایرانِ گذشته نیست.» او همچنین اضافه کرد که «اسرائیل در سال ۲۰۲۵ بیش از آنکه عامل ثبات باشد، به یکی از عناصر بی‌ثبات‌کننده منطقه‌ای تبدیل شده است.»
در چنین شرایطی، اسرائیل ممکن است به جای دنبال کردن توافقی جامع با عربستان، به‌دنبال دستیابی به یک توافق امنیتی محدود با دولت جدید سوریه به رهبری احمد شرع، همچون پیمان عدم‌تخاصم باشد.
نقش سرمایه‌گذاری‌های عظیم در معادلات سیاسی منطقه
از سوی دیگر، شماری از ناظران سیاسی بر این باورند که عربستان و سایر کشورهای خلیج فارس ترجیح داده‌اند به‌جای شتاب برای امضای توافقی سیاسی با دولت ترامپ، از طریق تزریق سرمایه‌های کلان رضایت واشنگتن را جلب کنند.
در سفر اخیر ترامپ به منطقه که در ماه مه انجام شد، این کشورها وعده دادند سرمایه‌گذاری‌هایی به ارزش چندین تریلیون دلار انجام دهند؛ اقدامی که هم موجب تقویت پیوندهای راهبردی با آمریکا می‌شود و هم زمینه دسترسی آن‌ها را به فناوری‌های پیشرفته‌ای نظیر هوش مصنوعی و تجهیزات مدرن نظامی فراهم می‌سازد.
English
View this article in English
