ضیافت سلطان و شیخ
سلطان عمان از امارات بازدید کرد
سلطان عمان از امارات بازدید کرد و این دیدار برای ایالات متحده و چین نیز مهم است. عمان و امارات متحده عربی روابط دوجانبه خود را احیا کردند و این امر کمک خواهد کرد تا موقعیت عمان به عنوان یک مرکز زیرساختی کلیدی در منطقه ارتقا پیدا کند.
عمان روابط دوجانبه با امارات متحده عربی را از سر می گیرد و در نتیجه موقعیت خود را به عنوان مرکز زیرساختی در سراسر منطقه تقویت می کند. در ۲۲ آوریل ۲۰۲۴، هیثم بن طارق آل سعید، سلطان عمان از امارات متحده عربی دیدن کرد تا با محمد بن زاید آل نهیان، رئیس امارات متحده عربی و حاکم ابوظبی در مورد مسائل دو جانبه ی منطقه ای و بین المللی گفتگو کند. این بازدید، به سه دلیل قابل توجه بود.
اول از همه، این اولین سفر سلطان به امارات از زمان به تخت نشستن او در سال ۲۰۲۰ بود( محمد بن زاید در سال ۲۰۲۲ از عمان بازدید کرده است)؛ ثانیا، عمان و امارات پس از یک فصل سیاسی مشکل دار، روابط خود را دوباره تقویت کردند؛ ثالثا، گسترش همکاری های زیرساختی بین عمان و امارات، نقش مسقط را در کریدورهای تجاری در چارچوب رقابت استراتژیک آمریکا و چین افزایش می دهد.
آغاز فصل جدید سیاسی
در دهه ۲۰۱۰، روابط دیپلماتیک بین عمان و امارات به اندازه طول تاریخ آنها دوستانه نبود. در واقع، سیاست خارجی نظامی محور امارات با رویکرد سنتی و ” راه سوم” عمان در قبال بحران ها که رویکردی گفت و گو محور بود، در تضاد قرار گرفت.
پرونده ایران و بیش از همه پرونده یمن نقش مهمی در تیره شدن روابط عمان و امارات داشت. ابوظبی به عنوان بخشی از ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی علیه حوثی ها، نیروهای خود را در یمن مستقر کرد، همچنین اجرای نظامی در ماهرا( ۱۸-۲۱۰۶)، استانی هم مرز با عمان و بطور سنتی تحت نفوذ سیاسی آن؛ در مقابل، مسقط در طول جنگ ۲۰۱۵ موضع بی طرفانه خود را حفظ کرد و تبادلات دیپلماتیک بین طرف های یمنی و قدرت های منطقه را تسهیل کرد.
در رابطه با ایران، امارات سفیر خود را از تهران( ۲۰۲۲-۲۰۱۶) خارج کرد، در حالی که عمان روابط خوبی را با جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرد زیرا هر دو حافظ تنگه هرمز هستند.تنش های منطقه ای نیز به درگیری های مستقیم منجر شد.
در سال ۲۰۱۸، در حالی که بسیاری از شهروندان اماراتی در حال خرید املاک مرزی در عمان بودند، سلطان قابوس شهروندان غیر عمانی را از داشتن زمین کشاورزی و املاک در مناطق استراتژیک مرزی، از جمله مُسندم و ظفار ( به استثنای شهر بندری صلاله) منع کرد؛ در سال ۲۰۱۹، دومین سلول جاسوسی امارات متحده عربی متشکل از شهروندان اماراتی کشف شد و افراد دستگیر شده در عمان به زندان محکوم شدند( اولین سلول در سال ۲۰۱۱ کشف شد).
اما همه چیز از سال ۲۰۱۹ به سرعت تغییر کرد و به احیای روابط گرم عمان و امارات کمک کرد. مرگ سلطان قابوس در اوایل سال ۲۰۲۰، با تنظیم مجدد سیاست خارجی امارات متحده به سمت مدل اول اقتصادی ناشی از افزایش تنش های سیاسی کنترل نشده در خاورمیانه، همزمان شد.
پیوندهای عمیق و طولانی مدت
در سفر به امارات، هئیت بزرگی سلطان را همراهی می کرد که شامل معاون نخست وزیر در امور دفاعی شهاب بن طارق آل سعید( برادر سلطان) و بلعرب بن هیثم آل سعید،کوچکترین پسر سلطان؛ پسر دیگر و وارث او ذی یزن بن هیثم آل سعید که وزیر فرهنگ، ورزش و جوانان است که پیشتر در دسامبر ۲۰۲۳ از امارات بازدید کرده بود.
در این دیدار رسمی، سلطان هیثم و رئیس امارات متحده شاهد امضای چندین قرارداد به ارزش ۳۵ میلیارد دلار در زمینه انرژی های تجدید پذیر و پایدار، فناوری، آموزش و راه آهن بودند.
زیر ساخت ها
زیرساخت ها هسته اصلی فصل جدید سیاسی عمان-امارات هستند و پروژه های دو جانبه نیز می توانند به کریدورهای بزرگتر مرتبط شوند.
در سال ۲۰۲۲، عمان و امارات متحده عربی پروژه راه آهن عمان و اتحاد را تاسیس کردند که یک پروژه سرمایه گذاری مشترک ۳ میلیارد دلاری برای توسعه و راه اندازی شبکه را آهنی است که بندر صحار در شمال عمان را به ابوظبی متصل می کند و در حال حاضر یک مشارکت سهامی بین اتحاد ریل، شرکت سرمایه گذاری مبادله و شرکت عمانی گروه آسیاد راه اندازی شده است.
این شرکت همچنین تفاهم نامه ای را با شرکت محصولات فولادی الجزیره، تولید کننده محصولات فولادی مستقر در عمان امضا کردند که هدف از آن توسعه لجستیک برای حمل و نقل مواد خام و کالاهای نهایی است. از سال ۲۰۱۸ سلطان نشین بخشی از طرح کمربند و جاده چین است، در حالی که برخلاف امارات متحده عربی، تاکنون در پروژه کرویدور اقتصادی هند- خاورمیانه- اروپا به رهبری ایالات متحده شرکت نداشته است.
در مورد کریدور اقتصادی هند- خاورمیانه- اروپا، سیاست خارجی می تواند ناسازگاری باشد: انتظار نمی رود عمان به زودی روابط دیپلماتیک خود را با اسرائیل عادی کند، اگرچه مسقط اولین کشور شورای همکاری خلیج فارس بود که میزبان سفر نخست وزیر اسرائیل در سال ۲۰۱۸ بود. سلطان مواضع قاطعی در قبال اسرائیل اتخاذ کرد، مواضعی که سلطنت سلطان هیثم به تشدید آن کمک کرد.
در میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، عمان تندترین سخنان را علیه دولت اسرائیل و جنگ غزه بیان کرد و موقعیت سنتی خود، طرفداری از فلسطین را، تقویت کرد. عبدالله الرحبی، نماینده دایم عمان در اتحادیه عرب، از این هم فراتر رفت و گفت: ۷ اکتبر- حمله حماس به اسرائیل- مقاومت در برابر اشغالگری بود.
با این حال، عمان تصمیم گرفت در فوریه ۲۰۲۳ حریم هوایی خود را به روی پروازهای اسرائیل باز کند، چند ماه بعد عربستان سعودی نیز همین کار را کرد؛ پروازها بر فراز عمان بعدها به دلیل درگیری در غزه به عنوان یک اقدام احتیاطی در زمان جنگ متوقف شد.
تاثیر بحران دریای سرخ بر بنادر عمان
سلطان عمان و رئیس امارات متحده درباره بی ثباتی در دریای سرخ جنوبی، باب المندب و خلیج عدن به دلیل حملات حوثی ها به کشتیرانی گفت و گو کردند. از منظر تجاری سلطان نشین مسقط مستقیما تحت تاثیر بحران قرار می گیرد، از آنجایی که صلاله( ظفار) اولین بندر مهم برای کشتی هایی است که از خلیج عدن به سمت اقیانوس هند می آیند، با کاهش ۲۲ درصدی حجم کانتیر در دسامبر ۲۰۲۳ که همچنان در سه ماهه اول سال ۲۰۲۴ ادامه یافت.
به این امر، حملات مکرر ایران به کشتی ها پر تنگه هرمز و خلیج عمان نیز افزوده می شود( مانند توقیف یک کشتی مرتبط با اسرائیل در تنگه هرمز در ۱۳ آوریل ۲۰۲۴) که منجر به گسترش خطر دریایی منطقه ای تا بندر صحار عمان شد.
در تلاش برای مقابله با این کاهش حجم نقل و انتقالات دریایی در صلاله، عمان اکنون در حال تطبیق خود برای حمل بار تخلیه شده از طریق جاده در منطقه شورای همکاری خلیج فارس است؛ یک ” جایگزین زمینی” مشابه کریدوری که امارات متحده اکنون برای اتصال جبل علی با حیفا در اسرائیل از طریق عربستان سعودی و اردن استفاده می کند. بحران دریای سرخ زمانی رخ داد که پنج بندر برتر عمان( سلطان قابوس، صلاله، صحار، خصب و دقم) در سال ۲۰۲۳ عملکرد رو به رشدی را با افزایش سالانه ۱٫۵ درصدی در جابجایی و حمل و نقل کالا به ثبت رساندند.
ایالات متحده، چین و هند: عمان چند قطبی
همکاری نزدیکتر اقتصادی مسقط با امارات به ویژه در سطح زیرساختی می تواند راه های جدیدی را برای سرمایه گذاری خارجی در این کشور باز کند و همین موضوع احتمالا انگیزه رقابت قدرت های جهانی در این کشور را ایجاد می کند. البته جنبه اقتصادی- اگر چه به خودی خود استراتژیک است- اما بعد اصلی رقابت نیست.
در اواخر سال ۲۰۲۳، ایالات متحده آمریکا در بالاترین سطوح از تلاش های چین برای ساختن پایگاه نظامی در عمان مطلع شد، طرحی که پکن آن را انکار نکرد.
از دهه ۱۹۸۰ ایالات متحده یک توافقنامه دفاعی با عمان دارد که به آن اجازه استفاده از پایگاه های نظامی در این کشور را می دهد، این قرارداد در سال ۲۰۱۹ گسترش یافت و شامل تاسیسات و بنادر دقم و صلاله شد.
چین ۹۰ درصد از صادرات نفت عمان را به خود اختصاص داده است، این کشور در منطقه ویژه اقتصادی دقم سرمایه گذاری کرده است و نیروی دریایی آن با پکن ( اغلب به همراه روسیه و ایران) رزمایش انجام می دهد. اخیرا نگرانی ایالات متحده در مورد ایجاد یک تاسیسات نظامی چین در امارات در نزدیکی ابوظبی افزایش یافته بود.
کار ساخت و ساز در سال ۲۰۲۱ پس از بازرسی های مقامات آمریکایی در بندر خلیفه متوقف شد و سپس در اواسط سال ۲۰۲۳ از سرگرفته شد.
با افزایش رقابت آمریکا و چین در عمان و امارات، هند موقعیت ممتازی را در این سلطان نشین به دست می آورد. در ژانویه ۲۰۲۴، چند هفته پس از سفر سلطان هیثم به دهلی نو، هند منطقه خاصی را برای نیروهای دریایی خود در بندر دقم ایمن کرد، در چارچوب افزایش استقرار هند علیه دزدی دریایی در دریای عرب.
در سال ۲۰۱۸، عمان دسترسی به بندر دقم را به نیروی دریایی هند فراهم کرد. حرکت فعلی به مسقط اجازه می دهد تا به متحد خود یعنی ایالات متحده در مورد همسویی ژئوپلیتیک خود اطمینان داده و در عین حال روابط نظامی خود را با متحد تاریخی ای مانند هند که صدای قدرتمندی در بریکس پلاس به رهبری چین است، تقویت کند.
علاوه بر این، اکنون که بدهی های عمومی عمان بهبود یافته است- و اتکای سلطنت به وام های چین کاهش می یابد- می تواند اتحاد سنتی با ایالات متحده و روابط رو به رشد با چین را متعادل کند.
اگرچه عمان همچنان رویکرد بی بدیل” راه سوم” خود را که همان رویکرد دیپلماسی محور در سیاست می باشد را تایید می کند، اما به نظر می رسد- در زمان سلطان هیثم- تمایل بیشتری برای اتخاذ مواضع قاطع در امور منطقه ای دارد و برای انجام بازی چند قطبی که همسایگان شورای همکاری خلیج فارس او – که از امارات شروع می شود- در سال های اخیر ماهرانه از عهده آن برآمده اند، آماده می باشد.