دولت اشتهای خوبی دارد / قسمت اول

دولت اشتهای خوبی دارد

دولت اشتهای خوبی دارد. به گزارش ایران گیت، مناظره ای که روز گذشته بین موسی غنی نژاد، اقتصاددان و علی علیزاده، فعال رسانه ای چپگرا و معتقد به مشی محور مقاومت، از شبکه چهارم سیمای جمهوری اسلامی پخش شد واکنش های بسیاری را در پی داشته است. از جمله این واکنش ها مربوط به یکی از بخش های مهم این مناظره بود که بحث مالیات ستانی دولت در صورتی که درآمدهای نفتی در اختیار دولت‌هاست مطرح شد.

چهره بهت زده و مستاصل علیزاده در مواجهه با جمله طلایی «پس پول نفت چه؟» که توسط غنی نژاد مطرح شد بارها و بارها در شبکه های اجتماعی همرسانی شده و واکنش اغلب کاربران شبکه های اجتماعی، این فعال چپگرای محور مقاومتی را طرف شکست خورده این مناظره می دانند.مناظره ای که شب گذشته برگزار شد واکنش بسیاری از کاربران شبکه های اجتماعی و همچنین متخصصان حوزه اقتصاد و اندیشه را در پی داشته است.

اظهارات شاذ علی علیزاده که به طور کلی غیرمنسجم و پراکنده بود در این برنامه با واکنش های متمدنانه و خویشتندارانه موسی غنی نژاد می شد. اما در یکی از معدود دفعاتی که این استاد کارکشته اقتصاد و دانش آموخته دانشگاه سوربون به این دست اظهارات واکنش نشان داد مربوط به زمانی است که علیزاده با حرارت از لزوم دریافت هرچه بیشتر مالیات دفاع می کرد و غنی نژاد تنها با یک جمله توانست وی را به قول معروف «آچمز» کند.

در این گزارش به واکاوی همان یک جمله غنی نژاد پرداخته شده و این گزاره مورد بررسی قرار گرفته که آیا جمهوری اسلامی می تواند و یا باید مالیات بیشتری از مردم بستاند یا خیر؟ ایران گیت برای بررسی این موضوع پرونده ای دو قسمتی تهیه کرده است. گزارش حاضر قسمت اول از این پرونده بوده که به واکاوی ریشه ای مسئله مالیات ستانی و مقایسه آن در ایران با سایر کشورهای جهان پرداخته شده است.

دولت‌ها چرا مالیات می‌گیرند؟

مالیات مهمترین ابزار اقتصادی در جهان است که برای تامین هزینه های دولت مستقر مورد استفاده حاکمان قرار می گیرد. دولت هایی که درآمدهای جانبی در اختیار دارند طبیعتا خود را در موقعیتی نمی بینند که مجبور به استفاده از این ابزار باشند. اما در هر حال هر ساختار حاکمیتی نیازمند منابع مالی برای تامین هزینه های خود است.

در ایران نیز این امر از دیرباز رایج بوده و حاکمان پیش و پس از استقرار دولت مدرن در فلات ایران اقدام به دریافت مالیات از مردم کرده اند. جمهوری اسلامی و حکومت رضاشاه و محمدرضا شاه نیز به فراخور موقعیت از مالیات به عنوان محل تامین نیازهای دولت استفاده کرده اند. اقتصاددانان نیز معتقدند این شیوه تامین هزینه دولت بهترین راه بوده و تبعات منفی و مخرب سایر روش ها را در پی ندارد. اما مالیات ستانی به دلایل مختلفی برای حاکمان جذابیت کمتر یا بیشتری داشته باشد که بستگی زیادی به موقعیت جغرافیای و ژئواکونومیک کشورها دارد.

چرا بعضی دولت ها مالیات کمتر و یا بیشتری می‌گیرند؟

نحوه استفاده از ابزار مالیات در دوره ها و کشورهای مختلف به برخی عوامل بستگی داشته که از جمله مهمترین آنها سطح نیازمندی دولت ها به منابع حاصل از مالیات ستانی است. به عبارتی وقتی دولت ها دسترسی مستقیم و یا غیرمستقیم به منابع طبیعی ندارند ناچارند به میزان بیشتری در مقایسه با کشورهای دیگر از اهرم مالیات استفاده کنند.

اما وقتی دولت هایی که منابع طبیعی را به کلی در اختیار و انحصار خود دارند طبیعتا خود را به دردسر نمی اندازند و به ابزارهای مالیاتی برای تامین هزینه های خود متوسل نمی شوند. دولت های نفتی که دولت ایران نیز از آن دسته است دقیقا در این چارچوب دسته بندی می شوند. از همین رو است که سطح مالیات ستانی در این سیستم به مراتب پایینتر از کشورهایی است که منابع طبیعی را در دسترس نمی بینند.

آیا ایرانی‌ها مالیات کمتری پرداخت می کنند؟

وقتی سطح مالیات ستانی در کشورهای مختلف جهان مورد بررسی قرار می گیرد می توان دریافت که میزان مالیاتی که شهروندان ایرانی می پردازند از میانگین جهانی کمتر است. یعنی جمهوری اسلامی ظاهرا در مقایسه با اغلب کشورهای جهان مالیات کمتری از مردم اخذ می گیرد. اما این گزاره غیرعلمی و غیردقیق همان نکته ای است که علیزاده در این مناظره جنجالی دستاویز قرار داده و از سیاست اخذ مالیات حداکثری از سوی دولت رئیسی را توجیه می کند.

برای درک درست این گزاره باید دریافت که به دلیل عدم توازن در تسهیم منابع طبیعی بین کشورهای مختلف جهان، آماری تحلیلی ارائه شود. همانطور که پیشتر نیز گفته شد دولت ها وقتی منبع درآمد جایگزینی داشته باشند بی درنگ ابزارهای مالیاتی را رها کرده و به آن منابع دیگر دست اندازی می کنند. از همین رو است که باید ایران را با سایر دولت های رانتیر و نفتی مقایسه کرد. وگرنه برای مثال حکومت ژاپن که یکی از بالاترین سطوح مالیات ستانی را دارند و از منابع طبیعی هم برخوردار نیستند قیاث معل‌الفارق است.

پس پول نفت چه می‌شود؟

اما با نگاهی به آمار مالیات ستانی در بین کشورهای نفتی به روشنی می توان دریافت که دولت ایران بیشترین مالیات را از شهروندان خود می ستاند. البته این آمار تا پیش از اواخر دهه هشتاد به گونه دیگریست و تنها بخشی از جامعه ایران که مالیات می پردازند کارکنان دولتی هستند. دلیل این امر نیز دسترسی بلاانقطاع حاکمان به درآمدهای نفتی است که باعث شده به منابع درآمدی مالیاتی احساس بی نیازی کنند. اما وضع تحریم های ایالات متحده و سازمان ملل باعث می شود دولت دوم احمدی نژاد برای فروش نفت دچار مشکل شود و مجبور شود سطح مالیات ستانی را بالاتر برده و بخش بزرگتری از هزینه های خود را از این محل تامین کند.

این روند با توجه به تشدید تحریم ها در ادوار مختلف تداوم یافته تا جایی که امروز حکومت جمهوری اسلامی ایران بالاترین سطح مالیات ستانی را در بین کشورهای با اقتصاد نفتی داشته باشد. از همین رو است که گفته می شود شهروندان ایرانی یکی از بالاترین نرخ های مالیاتی را به صورت مستقیم و غیرمستقیم به دولت می پردازند و ادعاهای علی علیزاده کذب محض است.

در قسمت دوم به تبعات دریافت مالیات و سایر دلایل عدم تمایل حکومت ها برای دریافت مالیات در صورت وجود منابع جایگزین پرداخته شده است.